Phế cầu khuẩn và cúm là hai tác nhân gây tổn thương phổi, đồng nhiễm nhiều bệnh. Đặc biệt, phế cầu khuẩn không chỉ để lại nhiều di chứng ở hệ thần kinh, hệ hô hấp… mà ngày càng đề kháng kháng sinh khiến việc điều trị vô cùng khó khăn và tốn kém.

Đây là thông tin được 3 chuyên gia hàng đầu về Y tế dự phòng, Bệnh truyền nhiễm và Nội hô hấp khuyến cáo trong chương trình Tư vấn trực tuyến: “Viêm phổi, Cúm và những biến chứng hô hấp nguy hiểm ở trẻ nhỏ và người cao tuổi” do Hệ thống tiêm chủng VNVC phối hợp với Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Đài Truyền hình Vĩnh Long tổ chức vào 20h Thứ 6, ngày 4/8/2023.

Độc giả có thể theo dõi toàn bộ chương trình Tư vấn trực tuyến tại đây và tiếp tục gửi các thắc mắc để được các chuyên gia đầu ngành của VNVC giải đáp.

Buổi tư vấn trực tuyến chủ đề “Viêm phổi, Cúm và những biến chứng hô hấp nguy hiểm ở trẻ nhỏ và người cao tuổi”

Cúm và viêm phổi do phế cầu – Không thể xem thường

Mở đầu chương trình, BS Nguyễn An Nghĩa, Phó Trưởng Khoa Nhiễm – Thần kinh Bệnh viện nhi đồng 1 TP.HCM đã giải thích những hiểu nhầm thường gặp về thời gian diễn ra cúm mùa. Theo BS Nghĩa, cúm mùa là tác nhân siêu vi, lây qua đường hô hấp và đặc tính ở nước ôn đới. Tại khu vực phía Bắc của Việt Nam, không khí lạnh vào mùa đông các tháng 10-11-12 là điều kiện thuận lợi để cúm tồn tại lâu hơn ở môi trường bên ngoài. Tuy nhiên, ở vùng nóng quanh năm như ở phía Nam thì cúm có thể xuất hiện quanh năm. Cúm có thể xuất hiện lúc giao mùa, mưa sang khô hoặc nóng sang lạnh, nhiệt độ thay đổi. 

“Ngoài ra, cúm có thay đổi nhỏ về bản chất theo từng năm. Cúm năm sau không còn giống năm trước nên việc tiêm chủng cần nhắc lại hàng năm để đảm bảo miễn dịch”, BS Nghĩa nhắc nhở. 

Cúm có thể tự khỏi sau 4-7 ngày mắc bệnh nhưng lại có nguy cơ biến chứng cao như viêm phổi, viêm cơ tim, nhiễm trùng huyết… ở người có hệ miễn dịch suy yếu như người già, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người mắc bệnh mạn tính hen suyễn, COPD, suy thận, đái tháo đường… Phụ nữ mang thai mắc cúm, đặc biệt giai đoạn 3 tháng đầu, thai nhi có thể bị dị tật, sinh non.  

“Với người lớn tuổi và có bệnh lý nền, hệ miễn dịch và tế bào biểu mô niêm mạc suy yếu, phản xạ ho, đóng nắp thanh môn đều suy yếu nên dễ bị các tác nhân cúm, phế cầu tấn công gây viêm phổi”, BS Mã Thanh Phong, Khoa Nội tổng hợp, BV Đa Khoa Tâm Anh TP.HCM giải thích. 

BS.CKII Mã Thanh Phong, BS Hô hấp, khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện ĐK Tâm Anh TP.HCM. 

Đông Nam Á được các bác sĩ nhận định là “vùng trũng” của bệnh lý phế cầu xâm lấn. Phế cầu cư trú chủ yếu ở mũi, họng, đường thở của người khỏe mạnh và lây nhiễm sang người có hệ miễn dịch kém như trẻ em, người già, người có bệnh nền… Phế cầu khuẩn xâm lấn có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết, viêm phổi, viêm màng não và nhiều biến chứng thần kinh lâu dài.

Năm 2017, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính toàn cầu có trên 6 triệu trẻ tử vong dưới 5 tuổi thì trên 10%, tương đương 600.000 trẻ tử vong vì các nguyên nhân xuất phát từ nhiễm phế cầu. 

TS.BS Nguyễn An Nghĩa, Phó Trưởng khoa Nhiễm – Thần kinh, BV Nhi Đồng 1, TP.HCM. 

BS Nghĩa kể lại từng chứng kiến nhiều ca bị phế cầu tấn công nặng nề. “Những trường hợp viêm màng não do phế cầu “đánh rất nhanh”. Tôi từng khám cho hai em có biểu hiện bệnh giống nhau. Ca đầu tiên tôi đang khám và hoàn tất hồ sơ thì trẻ có biểu hiện suy hô hấp, phải đẩy vào phòng cấp cứu, đặt ống phế quản, thở máy, diễn tiến rất nặng và sau đó tử vong. Ca thứ hai có bệnh cảnh tương tự như vậy, trở nặng nhanh nhưng sau khi thở máy, may mắn cứu được nhưng vẫn còn di chứng”, BS Nghĩa chia sẻ. 

Ngay trên sóng trực tuyến, chương trình đã nhận được câu hỏi có cần tiêm vắc xin phế cầu từ một trường hợp người mẹ có con bị di chứng chậm phát triển và liệt do nhiễm phế cầu từ 3 năm trước. 

Theo các bác sĩ, trường hợp này vẫn cần thiết tiêm vắc xin vì có hơn 100 tuýp huyết thanh phế cầu khác nhau. “Bé mắc loại phế cầu nào thì chỉ có kháng thể phòng chủng phế cầu ấy. Sau khi khỏi bệnh do phế cầu, con cần tiêm chủng thêm để bảo vệ khỏi các loại phế cầu khác”, BS Nghĩa cho biết. 

Tăng cường bảo vệ hệ hô hấp cho trẻ nhỏ và người cao tuổi 

Nhiều nghiên cứu cho thấy, vaccine cúm không chỉ phòng cúm hiệu quả 70-90% mà còn có giảm tỷ lệ tử vong khi đồng mắc các bệnh hô hấp và Covid-19.

Nghiên cứu thấy rằng, ở những người lớn tuổi đã tiêm vaccine phế cầu thời gian nằm viện giảm 1.5 lần, chi phí y tế giảm 1.3 lần và tỷ lệ tử vong giảm 2.3 lần so với người chưa tiêm vaccine. Vaccine phế cầu giúp bảo vệ từ 49% chống lại các virus hô hấp liên quan đến viêm phổi, đồng thời giảm 32% nguy cơ nhập viện và tử vong do Covid-19 ở người trên 65 tuổi. 

Khuyến cáo của CDC Hòa Kỳ, người lớn tuổi từ 19 đến 64 tuổi mắc một số bệnh mãn tính hoặc các yếu tố nguy cơ khác như: nghiện rượu, suy thận, hút thuốc lá, suy giảm miễn dịch bẩm sinh, đái tháo đường, hoặc các bệnh mãn tính liên quan đến gan, phổi, tim… đều cần tiêm vaccine phòng phế cầu khuẩn. Đối với người lớn từ 65 tuổi trở lên dù có bệnh nền hay không đều cần tiêm vaccine để bảo vệ hiệu quả trước các chủng vi khuẩn phế cầu. 

BS Bạch Thị Chính cho biết hiện Hệ thống tiêm chủng VNVC với gần 120 trung tâm trên toàn quốc có gần 40 loại vắc xin phòng 50 bệnh truyền nhiễm cho cả trẻ em và người lớn. Tất cả vaccine được bảo quản an toàn, chất lượng cao trong hệ thống kho lạnh đạt chuẩn GSP và hệ thống dây chuyền lạnh (cold chain) khép kín.

Trong đó, vắc xin ngừa các bệnh do phế cầu có 2 loại gồm vắc xin Synflorix (phế cầu 10 – Bỉ) ngừa 10 chủng phế cầu và vắc xin Prevenar 13 (Bỉ) ngừa 13 chủng phế cầu. Vắc xin Synflorix có thể tiêm cho trẻ từ 2 tháng tuổi đến 5 tuổi. Vắc xin Prevenar 13 có thể tiêm cho trẻ từ 2 tháng tuổi đến người lớn. Cả hai loại vaccine đều có thể tiêm cho trẻ từ 6 tuần tuổi.

Vắc xin Synflorix có phác đồ tiêm 4 mũi với trẻ từ 2-6 tháng tuổi; 3 mũi với trẻ từ 7-11 tháng tuổi và 2 mũi với trẻ từ 1-5 tuổi. Vắc xin Prevenar 13 có phác đồ tiêm 4 mũi với trẻ từ 6 tuần tuổi – 6 tháng tuổi; 3 mũi với trẻ từ 7-11 tháng tuổi; 2 mũi với trẻ từ 12-23 tháng tuổi; 1 mũi duy nhất cho trẻ từ 2 tuổi đến người lớn.

Vắc xin ngừa cúm hiện đã có loại vắc xin tứ giá ngừa 4 chủng virus cúm A/H1N1, A/H3N2, B/Victoria, B/Yamagata, tiêm cho trẻ từ 6 tháng tuổi và người lớn. Các vắc xin đều là vắc xin bất hoạt, có tính sinh miễn dịch tốt và ít gây phản ứng phụ sau tiêm như sốt, đau tại nơi tiêm… 

“Các bạn đừng chờ đợi khi có bệnh truyền nhiễm mới tiêm để tránh những biến chứng vốn có thể ngăn chặn hoặc giảm nhẹ bằng vắc xin”, BS Chính nhấn mạnh.