Đội biệt động Sài Gòn đã đi vào sử sách của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đầy mưu trí và huyền thoại. Chiến công của các chiến sĩ biệt động thành là những trận đánh đầy tài trí và dũng cảm, thường có hiệu quả cao. Nếu chẳng may bị bắt, hy sinh, các chiến sĩ biệt động cũng để lại sự khâm phục với mọi người. Trần Văn Đang là một trong số các chiến sĩ biệt động mà cái chết đã trở thành bất tử trong năm 1965.

Trần Văn Đang, bí danh là Sang, sinh năm 1942, ở xã Long Hồ – Châu Thành – Vĩnh Long, nay là xã Long Phước – huyện Long Hồ – tỉnh Vĩnh Long.

Anh xuất thân từ một gia đình nghèo khổ, mồ côi cha từ nhỏ. Lớn lên trong hoàn cảnh nghèo khó cùng cực ở quê nhà, Đang phải lên Sài Gòn theo người chú kiếm sống qua ngày. Anh vào làm nghề phụ xe rồi chuyển sang nghề thợ điện.

Thời gian đầu mới bước vào nghề, Đang làm công cho một vài tiệm đồ điện ở Phú Nhuận, Gò Vấp, rồi khi nghề nghiệp vững tay hơn, anh đi chữa điện dạo và sạc bình ắc-quy.

Lúc chưa có gia đình, Đang thường tá túc trong nhà người chú ruột (là một Đảng viên cộng sản, hoạt động bí mật ở nội thành).

Tháng 3/1964, được sự hướng dẫn của chú, Đang tham gia vào lực lượng nội thành của Đội biệt động Sài Gòn với bí danh là Sang. 

Qua một thời gian thử thách, học tập chính trị và quân sự tại căn cứ của Đội ở Củ Chi, Trần Văn Đang được cấp trên giao nhiệm vụ đánh mìn CLB sĩ quan Mỹ ở số 3 đường Võ Tánh – Quận Tân Bình – Sài Gòn.

Tổ chức giao anh một chiếc xe gắn máy cùng 10 kg thuốc nổ TNT, phân công một người lái xe đưa anh đến điểm đánh mìn. Qua công tác điều nghiên nhiều ngày, Đang nắm được quy luật ra vào của bọn Mỹ ở CLB sĩ quan. Anh dự định dùng 10 kg thuốc nổ cực mạnh đó áp sát tường CLB sĩ quan, phá tung cả khu nhà mà bọn sĩ quan và phi công Mỹ thường lui tới giải trí.

Điều không may là tên lái chiếc xe chở anh đi đánh trận đó đã “chiêu hồi” mà anh và tổ chức chưa hay. Trước khi chở Trần Văn Đang đi, hắn đã mật báo cho cảnh sát ngụy quyền Sài Gòn về kế hoạch đánh mìn của Đang.

Khi chiếc xe dừng lại điểm kế hoạch tác chiến, trong khi anh đang lên giây đồng hồ báo nổ và cũng gắn thêm một kíp nổ đề phòng đồng hồ trục trặc thì bọn cảnh sát ập đến, bắt Trần Văn Đang ngay giữa trưa ngày 20/3/1965.

Chiều ngày 9/4/1965, trong một phiên tòa đặc biệt, Trần Văn Đang bị địch kết án tử hình.

Tại phòng giam của những người tử tù ở khám Chí Hòa, Đang đã sống những ngày đẹp nhất của cuộc đời người chiến sĩ biệt động thành. Anh được nhốt chung với Nguyễn Văn Hai (tức Ba thợ mộc) là một chiến sĩ biệt động thành đã tham gia trận đánh Sứ quán Mỹ vào ngày 30/3/1963 và cũng bị Mỹ – ngụy kết án tử hình. Hằng ngày, Đang phải chăm sóc sức khỏe cho Ba thợ mộc do anh bị vết thương ở bụng chưa lành.

Cùng chịu cảnh tử tù nhưng anh đã quên mình để chăm sóc cho bạn. Có thức ăn do mẹ đưa từ Vĩnh Long lên và do vợ con vào thăm, Đang thường giành cho bạn để bạn chóng được lành vết thương. Trong phòng biệt giam những người tử tù, Trần Văn Đang kiên tâm không nhận bất cứ sự dụ dỗ nào của địch. Anh tuyệt đối giữ bí mật  của tổ chức.

Đúng 5 giờ 30 ngày 22/6/1965, Trần Văn Đang được đưa ra pháp trường. Dù biết cái chết đang gần kề từng phút, anh vẫn không tỏ một thái độ nào run sợ. Từ phòng tử tù trên trên lầu xuống tầng trệt, anh ôm theo mọi đồ dùng cá nhân và ung dung đi ra pháp trường trong tư thế của người chiến thắng.

Địch đưa bữa cơm cuối cùng của người tử tù, anh từ chối, chỉ xin một bình trà nhỏ, thay áo quần sạch sẽ rồi uống trà hút thuốc, tóc chải gọn gàng, đĩnh đạc trước khi địch thi hành lệnh xử bắn.

Đồng bào Sài Gòn tập trung xung quanh khu vực chợ Bến Thành hôm đó hết sức xúc động và thán phục một chiến sĩ biệt động thành còn quá trẻ. Anh đi đến pháp trường với một tư thế hiên ngang.

Khi toán cảnh sát đẩy anh đến trước cọc xử bắn, Trần Văn Đang hô lớn : “Phải để tôi trông thấy đồng bào tôi!”. Anh giằng co với bọn cảnh sát và yêu cầu được nói chuyện với đồng bào tập trung xung quanh trường bắn. Chúng không đáp ứng yêu cầu của anh. Anh không chịu bịt mắt và hô lớn : “Đả đảo đế quốc Mỹ!”, “Hồ Chủ Tịch muôn năm. Bọn Mỹ ngụy sợ anh làm tác động đến đồng bào Sài Gòn – Chợ Lớn ngày hôm đó nên chúng đã vội vã thi hành án tử hình ngay tức khắc, lúc đó là 5 giờ 50 phút ngày 22/6/1965.

Cùng với Nguyễn Văn Trỗi, cái chết của chiến sĩ biệt động thành Sài Gòn Trần Văn Đang đã thức tỉnh hàng triệu người yêu nước, dấy lên phong trào đấu tranh chống Mỹ – ngụy ngày càng mạnh mẽ, liên tục trên toàn miền Nam. Sự hy sinh của liệt sĩ Trần Văn Đang và thái độ anh dũng hiên ngang trước kẻ thù của anh đã tác động đến hàng triệu trái tim thanh niên Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Bác Hồ, lúc còn sống, trong thư gởi thế hệ trẻ cả nước tháng 10/1966 đã động viên thanh niên cả nước học tập gương anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi và Trần Văn Đang.

Sau ngày đất nước thống nhất, vợ và các con anh vẫn ở lại sinh sống tại quận Phú Nhuận – thành phố Hồ Chí Minh. Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam đã tuyên dương danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang cho liệt sĩ Trần Văn Đang ngày 6/11/1978. Anh cũng được truy tặng Huân chương Chiến công hạng Nhất.

Nguyễn Sinh Từ – Theo sách Nhân vật chí tỉnh Vĩnh Long