Có vẻ như là điều không tưởng và sẽ hết sức buồn cười nếu một ai đó muốn tìm kiếm những tác phẩm văn học có giá trị cho mình bằng cách theo dõi trên truyền thông những cuốn sách được nói đến nhiều nhất trong tháng, trong năm. Thực tế, có những cuốn sách được giới chuyên môn đánh giá cao, được giải này, giải khác, khi được công bố thì không ít độc giả mới giật mình : À, hóa ra có cuốn đó ở trên đời!

Những cuốn sách tái bản chỉ sau vài tuần phát hành không phải bởi bản thân nó là tác phẩm tuyệt đích gì mà đơn giản chỉ là đáp ứng được nhu cầu thị trường và nhu cầu này thì thay đổi giống như thời trang. Song, điều nguy hiểm đó là dường như chính thị hiếu của đám đông công chúng đã và đang điều chỉnh sự sáng tạo của một bộ phận không nhỏ những người cầm bút, và những người chưa đủ bản lĩnh để tách mình ra khỏi “vòng xoáy” của thị hiếu, của nhu cầu nổi danh. Và chuyện không chỉ xảy ra ở những người trẻ. Từng có nhà văn U60 hùng hồn tuyên bố: “Sex ư, nó trẻ ranh thì biết gì mà viết về sex. Để tao viết cho chúng nó mở mắt ra”. Và nhà văn U60 viết thật. Sách in ra. Người đọc kinh hãi vì những màn sex kiểu tự nhiên chủ nghĩa của ông. Nhưng nếu sex chỉ là sex thì người ta cần gì phải tìm đến một tác phẩm văn học để tìm hiểu? Ấy vậy mà nó đang biến thành một dạng “bão quét” xuất hiện trong hàng loạt các tác phẩm ra mắt thời gian gần đây. Tác giả mặc sức tuyên bố kiểu như “không định gây sốc bằng sex”, thế nhưng từ bìa sách, đến nhan đề cuốn sách, đến những mô tả trong sách… thì chủ tâm của người viết lại tố cáo chính họ. Truyền thông thì ráo riết khai thác những tình tiết, yếu tố gây sốc để thu hút độc giả.

Một cuốn sách đứng trong top các sách bán chạy thời gian qua là Dị bản. Thế nhưng 13 cái gọi là truyện ngắn trong cuốn sách này thực chất là 13 entry trên blog. Chúng được viết khá rời rạc và thuộc dạng tác phẩm “đọc một lần”. Ấy vậy mà hầu hết các báo trong Nam ngoài Bắc nhấc đến với vô số bài phỏng vấn. Tác giả của blog, với bút danh Keng, tự hào khoe trên blog của mình “Tình hình bạn Keng rất chi may mắn, sau sự kiện bán bản quyền sử dụng tác phẩm cho [Ông bụt 1] – NXB Văn Nghệ rất dễ dàng. Dị bản vừa ra mắt đã gặp ngay [Ông bụt 2] – Vinabook độc quyền phát hành và sau một tuần đã leo lên vị trí 1 trong bảng xếp hạng best-seller rồi". Và đây là thông tin được tác giả bật mí “Ông bụt Vinabook còn gửi sách của Keng cho hầu hết báo chí và lần lượt Dị bản được giới thiệu trên cả báo điện tử lẫn báo in”. Với chiêu thức này, người đọc liệu có tránh khỏi cảm giác rằng giới truyền thông đang làm công việc tung hỏa mù và dựng tượng đài ảo cho những giá trị văn chương ảo?

4. Lạm phát “nhà văn”?

Nhiều người than rằng: văn chương thời buổi này thật là vàng thau lẫn lộn. Sách in ra nhiều, bìa nào cũng ấn tượng, bắt mắt. Quảng cáo sách nào cũng hấp dẫn.

Một nhà báo không mấy khó khăn đã đúc kết được công thức để một “nhân vật vô danh” trở thành nổi tiếng và gia nhập giới “nhà văn” như sau: “Chỉ cần vốn liếng là chiếc máy tính nối mạng và khả năng siêng blogging, chị khó kể những câu chuyện lảm nhảm về tình yêu, công việc, nhớ pha thêm một số cảnh sex nóng bỏng, lãnh cảm hay bất lực; thủ dâm hay cuồng loạn vũ trường, quán xá; gay, lesbian hay ngoại tình; phơi bày bản thân; phản ánh những mốt chơi bời thời thượng như vespa, chụp ảnh hay ngồi nhìn mưa và nói chuyện đi du học… Tất cả cứ trắng phớ ở tầng nghĩa thứ nhất để đỡ mất công suy nghĩ hay thao thức. Chẳng cần bút pháp, thủ pháp gì mất công, chỉ cần đừng quên chua vào một số câu cảm triết lý về sự đời bế tắc, cô đơn, tuyên bố tự do tình dục, tỏ vẻ sâu sắc và to tiếng phản kháng. Chắc chắn những entry ấy sẽ đắt comment và bạn sẽ trở thành một hot blogger.” Và khi đã là một hot blogger thì cơ hội ra sách, cơ hội bước lên thảm đỏ của văn chương đã được mở ra cho họ. Điều tưởng chừng phi lí ấy đang tồn tại như điều hiển nhiên!

Thực tế cho thấy, vừa xuất hiện bằng một vài tác phẩm, hoặc ra mắt một cuốn sách một người viết bất kì nào đó lập tức được, bị choàng vào cổ hai chữ nhà văn. Hình như chưa bao giờ “nhà văn Việt Nam” nở rộ nhiều như bây giờ. Sự tùy tiện đã, đang làm giảm giá trị, thậm chí xúc phạm danh xưng này. Bởi khi người ta viết ba thứ nhảm nhí trên blog, rồi được in ấn, rồi được xưng tụng, thì những nhà văn chân chính không khỏi thấy mình bị tổn tưởng khi lý tưởng, sự nghiệp theo đuổi cả đời của mình đang bị giáng xuống mức hạ cấp. Bởi khi có những người sản xuất ngày hai cái “truyện ngắn” nhưng không hề thiết lập được một quan điểm nghệ thuật của bản thân thì danh xưng nhà văn kia kh
ông chỉ là một thứ háo danh mà còn biến thành thứ bị giễu cợt mất rồi.