Quảng cáo
Giới thiệu
Là một trong những thi sĩ trẻ nhất có thơ được tuyển trong "Thi nhân Việt " của Hoài Thanh – Hoài Chân, song cứ theo những gì hai nhà biên soạn này cho biết, ta có thể thấy, Chế Lan Viên cũng thuộc diện… khó chiều.
Nếu như nữ sĩ Tương Phố từng có lần lên tiếng trách nhẹ nhà văn Vũ Ngọc Phan khi ông cho in trong bộ sách "Nhà văn hiện đại" bức ảnh chân dung của bà mà bà chưa thực sự ưng ý, thì ở cuốn "Thi nhân Việt Nam", trong thư mục về Chế Lan Viên, các nhà làm sách đã phải chua thêm một dòng: "Chế Lan Viên không ưng cho chúng tôi đề tên thật và in ảnh của người". Có thể nói, lúc bấy giờ, ngoài Chế Lan Viên ra, không ai dám đặt vấn đề với người làm sách như vậy.
Một nhà khoa học đã tổng kết: Tính cách con người được định hình rất sớm. Từ lúc rất ít tuổi, Chế Lan Viên đã ưa sử dụng một cách nói "rắn rỏi", thẳng băng như vậy, thì cứ thế, đến chót đời, ông vẫn duy trì đặc điểm ấy.
Chuyện kể rằng: Quãng những năm 60 của thế kỷ trước, sau thời gian dài dưỡng bệnh, Chế Lan Viên quyết định đi "thực tế". Nhận thấy Hưng Yên là nơi có phong trào làm thủy lợi khá nhất miền Bắc, ông xin về một xã ven thị, ăn ở tại nhà anh Lê Hồng Thiện – bấy giờ là một nhà thơ trẻ.
Nhà thơ Lê Hồng Thiện nhớ lại: Anh về xã, giản dị đến nỗi không ai bảo anh là nhà thơ. Anh vận bộ bà ba đen, đội mũ lá gồi, đeo xà cột bằng vải xanh giống như một cán bộ nông thổ sản. Không có một buổi họp mặt nào của xã mà anh không có mặt…
Lần ấy, Chế Lan Viên ngồi dưới chiếu cùng bà con xã viên nghe ông Bí thư Đảng ủy xã nói chuyện. Nói dở dang, ông ta nhìn đồng hồ, hẹn mọi người đúng hai giờ chiều sẽ nói chuyện tiếp, còn bây giờ ông lên huyện họp. Đúng hai giờ chiều, chấp hành tuyệt đối lệnh của ông Bí thư Đảng ủy xã, hàng trăm xã viên có mặt đông đủ. Nhà thơ Chế Lan Viên cũng không chậm nửa phút. Mọi người ngồi chờ đợi. Hai giờ ba mươi, rồi ba giờ chiều, vẫn chưa thấy ông Bí thư Đảng ủy xã đâu cả. Hàng trăm con người phải chờ đợi một người, Chế Lan Viên cảm thấy rất sốt ruột.
Chợt bác bưu điện bước vào. Thấy có một tập báo Nhân Dân, Chế Lan Viên mượn một tờ, liếc qua trang nhất có bài của Bác Hồ: "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân", nhà thơ nhìn lên chủ tịch đoàn, vị Bí thư xã vẫn chưa về. Chế Lan Viên bèn vẫy một thanh niên lại chỗ mình và nhờ anh ta đọc bài báo đó cho mọi người nghe.
Anh thanh niên đọc to tát, mạch lạc. Chưa hết một phần ba trang báo thì vị Bí thư Đảng ủy xã về. Mọi người sợ sệt, im lặng. Chế Lan Viên ra hiệu cho anh thanh niên kia tiếp tục đọc. Vị Bí thư Đảng ủy xã liền quát: "Cất báo đi, cậu kia!". Chế Lan Viên đáp: "Đây là bài báo của Bác Hồ, đề nghị đồng chí thanh niên cứ đọc. Bài của lãnh tụ, kể cả cán bộ cao cấp của Đảng cũng phải đọc để học tập".
Vị Bí thư Đảng ủy xã đỏ mặt, liền để cho anh thanh niên đọc tiếp. Cuối buổi họp, ông ta đã phải xin lỗi nhà thơ và thanh minh về thiếu sót vừa rồi của mình. Chế Lan Viên đã cho vị quan liêu này một bài học về sự khiêm tốn, đức độ.
Nghe nói chỉ chưa đầy một năm sau, vị Bí thư Đảng ủy xã đã bị hàng trăm đơn thư tố cáo về tội quan liêu, hống hách, tham ô, hủ hóa và cuối cùng ông ta đã bị Tòa án tỉnh xét xử với mức án ba năm tù giam.
Không chỉ thể hiện sự nóng nảy, gay gắt trong những vấn đề thuộc phạm vi ứng xử, Chế Lan Viên còn đặc biệt không khoan nhượng với những trường hợp mà ông xem là lệch lạc về quan điểm chính trị cũng như học thuật.
Theo nhà văn Nguyễn Huy Tưởng kể lại trong nhật ký ngày 2/9/1956, khi lão nhà văn Phan Khôi "gọi vợ Chế Lan Viên lên, bảo bây giờ lãnh đạo thua rồi, tốt hơn hết là Chế Lan Viên nên trung lập" thì ngay tức thì, Chế Lan Viên lên mắng cụ này là "hèn", là "không trong sạch gì đâu", bất chấp việc về tuổi tác, Chế Lan Viên thua cụ Phan Khôi tới 33 tuổi.
Nhà thơ, dịch giả Đào Xuân Quý cũng cho hay: Tại một hội nghị dành cho các nhà văn đảng viên, tổ chức ở hội trường Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam hồi trung tuần tháng 6/1979, trong khi hầu hết các đại biểu tán thành bản đề dẫn thì có một đại biểu tỏ thái độ bất ưng. Nhưng khi vị này "vừa mới hé ra một vài luận điệu xuyên tạc muốn chống lại đã bị Chế Lan Viên đập ngay tại chỗ, và đã được hội nghị hoàn toàn tán thưởng".
"Lỗi to" thì vậy, mà "lỗi… vừa vừa" Chế Lan Viên cũng vẫn róng riết. Nhà thơ Ngô Văn Phú kể: Lần ấy, Ban chấp hành Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Việt tổ chức một cuộc hội thảo về thơ trào phúng. Tại cuộc hội thảo này đã nổ ra tranh luận giữa Chế Lan Viên và Tú Mỡ.
Theo quan điểm của Chế Lan Viên thì thơ trào phúng có hai dòng: Một dòng trào phúng kiểu Tú Xương, Tú Mỡ và một dòng trào phúng trữ tình kiểu Maiacốpxki, Aragông. Tú Mỡ thì lại cho rằng, trào phúng phải mang được cốt cách dân tộc, và "trào phúng Tây thì chưa chắc đã được thích bằng trào phúng ta".
Chuyện có vậy mà rốt cục Chế Lan Viên nóng nảy bỏ hội nghị ra ngoài. Nhà phê bình Hoài Thanh là người chủ trì hội nghị phải chạy theo dàn hòa mãi, Chế Lan Viên mới chịu trở vào.
Nhân nhắc tới chuyện bỏ hội nghị giữa chừng, tôi chợt nhớ tới lần Chế Lan Viên cùng nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi tham dự một tiết giảng văn có liên quan tới bài thơ "Ngô Thuốc Độc ngợi ca máy chém" của ông.
Khi giảng tới câu: "Lối chém triều khá hủ lậu", một giáo viên không hiểu triều là triều đình phong kiến Việt nên đã bình ra là: "Đây là lối chém rất dã man của bọn Nam Triều Tiên, tức bọn Pắc Chung Hy, tay sai của Mỹ. Chúng gửi quân sang miền
Chế Lan Viên nghe đến vậy, mặt tái nhợt, kinh hoàng. Ông kiếm cớ bỏ ra về mà không dự buổi rút kinh nghiệm. Ông nói với Nguyễn Bùi Vợi: "Bụng tôi bây giờ đau lắm. Chính tôi… mới bị chém ngang bụng" (chuyện này, nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi đã ghi lại trong cuốn "Chuyện vui các nhà văn Việt hiện đại").
Là người sống cận kề với Chế Lan Viên trong nhiều năm, nhà văn Vũ Thị Thường – vợ ông, rất hiểu tính chồng. Bà rất lo cho ông – trong quan hệ bạn bè – một lúc nào đó thiếu kiềm chế có thể dẫn đến nặng lời, rồi thì bạn bè thành ra hai chiến tuyến.
Nhà thơ Nguyễn Viết Lãm, một người bạn thuở thiếu thời của Chế Lan Viên từng kể: Một lần ông cùng Chế Lan Viên đi thăm Hunggari. Khi mới chân ướt chân ráo về nước, gặp Vũ Thị Thường, ông được bà Thường hỏi ngay: "Thế hai ông đi với nhau có cãi nhau không đấy?". Nguyễn Viết Lãm ngạc nhiên: "Sao chị lại hỏi thế?". Bà Thường giải thích: "Tôi biết tính anh ấy hay phản ứng làm cho anh em giận, lại thích nói thật đau, không chừa người nào".
Quả là, trong cãi vã, tranh luận học thuật, Chế Lan Viên hay có những phát biểu nặng lời và "không chừa người nào". Nhà văn Nguyễn Văn Bổng, trong một cuốn hồi ký cũng đã trích dẫn những lá thư của Chế Lan Viên gửi cho ông vào khoảng cuối những năm 50 (của thế kỷ XX), trong đó cho thấy từng có lúc ông bị Chế Lan Viên "mắng mỏ" gay gắt. May vì ông hiểu tính Chế Lan Viên nên chỉ cười trừ, thành thử sau này nhớ lại, Chế Lan Viên đã cảm động cho rằng, sở dĩ Nguyễn Văn Bổng có được cách xử thế ấy là vì ông đã "một bụng thương và hiểu" tính tình của người bạn thơ.
Bởi nói gì thì nói, dù nóng nảy đến đâu chăng nữa, Chế Lan Viên vẫn là một người đa cảm. Bạn bè thân hữu từng chứng kiến ở ông những phút giây yếu đuối lạ thường. Mà những lúc như thế, ngôn ngữ, cử chỉ của nhà thơ cũng thật dịu dàng.
Chúng ta không thể hình dung một con người rất đanh thép trong đấu khẩu như vậy lại là người viết nên những dòng "tựa, bạt" cho bạn bè xưa cũ với một ngữ điệu rất… nữ tính: "Lan à, mình bảo Lan rủi. Không, Lan không rủi, Lan như thế là may lắm. Mình thèm viết được một bài "Bến My Lăng", một bài "Lại về tỉnh nhỏ", một bài "Uống rượu với bạn đồng hương", một bài "Mùa xuân lên cao" như Lan. Rất đỗi là thèm" (trích lời giới thiệu về thơ Yến Lan"); "Này Hoan (tên thật của Chế Lan Viên – PK) nhắc lại Tử hãy phấn khởi là chưa tuyển nào đến nay lấy rộng cho Tử bằng Hoan đâu" (trích lời giới thiệu về thơ Hàn Mặc Tử); "Trời ơi, Hoan, hay Cận, hay Hanh, hay Lư, chúng ta lại phải viết cho nhau về chuyện này ư? Mấy năm nay anh em mất nhiều, Hoan phấp phỏng lo lúc thì cho người này, lúc thì cho đứa khác trong lứa tuổi chúng mình. Nhưng phải đâu là Diệu, Diệu còn khỏe lắm mà" (trích bài phúng viếng Xuân Diệu) v.v và v.v…
Đọc những dòng trên, ta càng tin câu chuyện mà nhà phê bình văn học Mai Quốc Liên kể: "Anh là người dễ mủi lòng, dễ xúc động, dễ tha thứ. Khi Xuân Quỳnh mất là lúc anh đã lâm bệnh, cứ động nhắc đến Xuân Quỳnh là anh khóc ròng…", cũng như tin lời con gái ông – nhà văn Phan Thị Vàng Anh: "Khi chị (một người con gái khác của Chế Lan Viên- PK) đi được mấy ngày, một buổi tối, người yêu chị đi thăm về, tả lại cho cha tôi nghe cảnh lạ nước lạ cái của chị dưới quê, cha bảo: Tội nghiệp! Rồi hai người sụt sịt khóc…".
Trước khi giã biệt cõi đời, Chế Lan Viên từng tâm sự rằng, có nhiều người không ưa ông, thậm chí còn vui khi biết ông "gặp tai nạn" (lúc ấy Chế Lan Viên được xác định bị ung thư phổi).
Tuy nhiên, nói như một nhà thơ thì tổng kết lại, số người yêu Chế Lan Viên vẫn đông hơn nhiều những người thù ghét ông. Bởi nói như nhà thơ Nguyễn Viết Lãm, tuy Chế Lan Viên "có những cá tính dễ làm người khác không bằng lòng" song ngược lại, ông lại "có tấm lòng cao thượng, hào hiệp, hay giúp đỡ người khác".
Chỉ ít tháng nữa là chẵn 20 năm ngày mất của Chế Lan Viên. Nhân dịp này, xin có một đôi lời như nén nhang thành kính tưởng nhớ ông…
Theo CAND Online
