“Biết được chuyện của mình, biết được thời của mình, theo tôi, cũng là một nét của tinh thần đạo gia. Tôi biết, nhiều khi mình muốn nhanh cũng không được, mà đời có muốn mình chậm, nhiều khi cũng không xong”.

LTS – Nguyễn Tôn Nhan sinh năm Đinh Hợi (1947), hiện sống ở Sài Gòn, là một thi sĩ mê chữ. Ông là tác giả của hơn 1 mét sách (khoảng 50 đầu sách), chuyên về Hán học, có thể kể những cuốn tiêu biểu như: Từ điển thành ngữ điển tích Trung Quốc; Từ điển văn học cổ điển Trung Quốc; Từ điển Hán Việt văn ngôn dẫn chứng; Bách khoa thư văn hóa cổ điển Trung Quốc; Nho giáo Trung Quốc… Ngoài ra, những bộ sách do ông dịch và chú giải cũng rất đáng kể như: Nam hoa kinh, Xung hư chân kinh, Hoài Nam tử… Nhưng bài này không nói về những cuốn sách đó, mà là câu chuyện nhỏ về tâm thế của một nhà Hán học, tự sắp đặt cuộc đời mình với 2 cụm từ khóa: “học chữ do trốn lính”, và “viết chữ do trốn đói”. 
 

Nhà Hán học Nguyễn Tôn Nhan

 Học chữ do trốn lính

Nguyễn Tôn Nhan trước sau vẫn nhận mình mê nhất ở đời là chuyện thi phú, và nếu viết sách, dịch, chú giải… mà được làm về chuyện thi phú nữa thì còn gì hạnh phúc bằng. Chính vì thế, trước năm 1975, ông đã từng dịch và chú giải khoảng 200 bài thơ Đường, nhưng bản thảo bị thất lạc do hoàn cảnh khách quan. Nhiều bài thơ của ông viết cũng bị mất, hoặc thất lạc, phần mà ông còn giữ lại cũng không còn nhiều.

Ông kể rằng khi vừa hết tuổi 17 (1964), ông bị động viên đi lính, nhưng do ngán ngẩm cảnh đồng phục và giết chóc, đầu rơi máu đổ nên trốn lính. “Thời bấy giờ người ta gọi những trường hợp như tôi là ‘không hợp lệ tình trạng quân dịch’ ”, Nguyễn Tôn Nhan nói.

Chính vì thế ông phải liên tục trốn, luôn ngồi ở trong nhà, trong buồng, dưới hầm… Chán quá, ông đành chọn giải pháp học chữ Hán, đọc sách.

Hoài Nam tử ra đời vào thời Tây Hán (khoảng 150 TCN), cùng với Đạo đức kinh và Nam hoa kinh, là những bộ sách quan trọng của Đạo giáo; là nền tảng cốt lõi của lịch sử tư tưởng, triết học Trung Quốc thời cổ đại. Hoài Nam tử có nhiều điểm tương đồng với các quan niệm về triết học tự nhiên và khoa học luận của các triết gia Hy Lạp cùng thời; và quan điểm về thống nhất tư tưởng của người Việt cổ. Thế nhưng, không hiểu vì lý do gì mà mãi đến tháng 6 năm 2008, bộ sách mới được dịch, chú giải và giới thiệu toàn văn ở Việt Nam. Công trình này là tác phẩm mới nhất của nhà Hán học Nguyễn Tôn Nhan.

Hỏi tại sao ông không học tiếng Anh? Thời bấy giờ thịnh tiếng Anh, vì người Mỹ ở miền Nam khá nhiều. Ông trả lời: “Vì chữ Hán phù hợp với chuyện tự học, và trong tiếng Việt thì từ gốc Hán quá nhiều, nên việc học có nhiều thuận tiện hơn”.

Để chứng minh cho sự thuận lợi này, ông nói, sau khoảng 6 tháng là bản thân ông đã có thể đọc được tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa bằng văn bạch thoại. Ông cũng nói thêm: “Bố tôi thuộc dòng dõi Nho học, gốc ở Cao Xá, Cẩm Giang, Hải Dương; ông nội tôi đi thi kỳ Hương cuối cùng ở phía Bắc năm 1906. Một hôm thấy bố tôi viết chữ “kỳ”, tôi nghĩ ông đã viết sai, nên bắt đầu lôi sách ra học”.

“Đừng nghĩ việc học chữ Hán 6 tháng đọc được tiểu thuyết bạch thoại là một ngoại lệ, hay đặc ân của một ai đó. Những người mà tôi biết như anh Nguyễn Tiến Văn, Đào Mộng Nam, Cung Tích Biền… rồi con cháu của tôi như Nguyễn Tiên Yên, Đặng Tấn Minh… đều học 6 tháng là đọc được sách, dịch được tiểu thuyết. Đặc điểm của chữ Hán là học chữ nào biết chữ nấy, nhưng nếu mình đã có kiến thức nền rộng lớn, bài bản thì việc học và đọc sẽ dễ dàng hơn rất nhiều”, Nguyễn Tôn Nhan khẳng định.

Tuy vậy, Nguyễn Tôn Nhan không chọn việc dịch làm lẽ sống, mà lấy việc đọc làm hứng thú. Từ năm 1964 đến 1987, là giai đoạn khó khăn nhất của ông, khi trước 1975 thì chiến tranh leo thang đến đỉnh điểm, sau 1975, dưới thời bao cấp thì con dại, thiếu cơm ăn nước uống trầm trọng. Vậy nhưng, dù phải bon chen làm rất nhiều việc lặt vặt để phụ vợ nuôi con, đong gạo… nhưng ông cũng chưa viết sách. Ông vẫn tìm mọi cách đọc thêm sách và nằm chờ.

Nhấc ly bia uống cạn, ông Nhan nói một cách sảng khoái, như bản tính vốn thấy của ông xưa nay: “Biết được chuyện của mình, biết được thời của mình, theo tôi, cũng là một nét của tinh thần đạo gia. Tôi biết, nhiều khi mình muốn nhanh cũng không được, mà đời có muốn mình chậm, nhiều khi cũng không xong”.

Nguyễn Tôn Nhan dùng nguyên văn cụm từ “viết chữ do trốn đói”, ông cũng nói rằng, đọc chữ là việc sung sướng, còn viết chữ (ý nói viết sách – PV) thì cực chẳng đã.

Viết chữ do trốn đói

Viết chữ do trốn đói

Năm 1988, ông mới ra cuốn đầu tiên. Nhưng ông chỉ nhớ tên cuốn thứ 2 đã dịch và chú giải là Xung hư chân kinh (Nxb Văn Học, 1989) của Liệt Tử, bản dịch đầy đủ nhất từ trước tới giờ.

 “Đói quá mới viết! Thương tụi nhỏ thiếu cơm ăn, không có tiền đi học. Với lại, lúc ấy cũng bắt đầu xuất hiện những nhà làm sách tư nhân, tôi thích sự cởi mở và khả năng đầu tư của họ. Trong 20 năm viết sách, tôi gần như không cộng tác trực tiếp với bất kỳ nhà xuất bản nào, vì tôi không thích cách làm việc của họ, quá quan liêu" Ông tâm sự.

“Có những bộ sách như Từ điển Hán Việt văn ngôn dẫn chứng, Nho giáo Trung Quốc… tôi làm mất 4-5 năm, mỗi tháng phải lên nhà đầu tư lấy 4-5 triệu để chi tiêu, các nhà xuất bản thì đâu có chịu chi trả kiểu này. Hình như họ vẫn không thích những người không có bằng cấp và không có sở làm như tôi”.

Nguyễn Tôn Nhan khoe rằng may đôi tay vẫn còn sức, nên cứ mỗi ngày viết vài trang, cuốn sách 2.000 trang thì viết 2-3 năm cũng xong. “Tôi cũng biết dùng email, lên internet để tìm tài liệu, nhưng với các bản thảo, viết tay vẫn nhanh hơn. Đó là chưa nói, mình viết tay thì người đánh máy cho mình cũng có thêm chút tiền đong gạo. Sức người có hạn, tự mình đâu thể làm hết mọi chuyện,” ông nói.

Hỏi: Ông thích cuốn sách nào của mình nhất? Suy nghĩ một chút, ông lại cười: “Cuốn sách tôi thích nhất còn chưa ra đời. Trong các sách đã viết, tôi tạm hài lòng với bộ Bách khoa thư văn hóa cổ điển Trung Quốc. Bộ thích hơn tôi đang làm, bộ tương đối thích sắp làm và bộ thích nhất thì chưa làm. Vì mình thích là một chuyện, mà người đọc và các nhà đầu tư có thích hay không, có chịu đầu tư hay không, thì lại là một chuyện khác”. 

Có lần, trong một bài phỏng vấn, Nguyễn Tôn Nhan tâm sự rằng: “Nếu thang điểm là 10, tôi tự chầm cho các công việc của mình điểm 5, để khỏi phải thi lại, biết làm sao được. Tuy nhiên, cũng thẳng thắn mà nói rằng, có những bộ sách như Hoài Nam tử, chắc trong vòng 50 năm nữa cũng không có ai dịch toàn văn bộ sách này ra tiếng Việt một lần nữa! Vì để dịch, tự người dịch không phải muốn làm là được, mà còn cần rất nhiều yếu tố tác động ở bên ngoài, ví dụ như những nhà đầu tư. Chính thế, tôi hy vọng những người làm sách bán hết 1.000 ngàn cuốn đầu tiên, để trong những lần tái bản, tôi sẽ sửa chữa bài vở để kiếm thêm 1-2 điểm nữa”.

20 năm nay, ông cứ làm việc nhẩn nha, trong tinh thần của một đạo gia, sáng dạy thật sớm, đọc sách, uống trà, viết sách; chiều ra ngoài ngồi quán uống bia với bạn bè; tối về nhà. Ông vui sống, bất chấp cuộc đời có lúc rơi vào chuyện thị phi, thành bại, hay bệnh tật, tuổi tác.

Theo Hiền Hòa – VietNamNet