Tản văn

Trong những tháng ngày tôi đã sống và viết về vùng đất xa tít tắp của mình, điều làm tôi day dứt nhất, ám ảnh nhất là thân phận người đàn bà. Người đàn bà miền núi, dậy trước gà gáy, ngủ sau trăng sao, cõng trên lưng sự tồn vong của cả một gia đình, với một đàn con lít nhít, đứa lớn hơn đứa bé cái chỏm tóc. Tôi rất nhớ hình ảnh những người đàn bà gùi trên lưng một cái gùi nặng đựng ngô, lúa, mật ong, lợn con, rượu, củi… xuống chợ, lại gùi một cái gùi nặng mắm muối, vật dụng trở về khi chiều tàn, chợ tan, nhưng nhớ hơn là phía trước, ngay dưới những gương mặt cúi gằm vì mải nhìn đường, vì thói quen, vì giữ ý… là những chiếc bướu rất nặng nề, rất xấu xí. Khi tôi còn nhỏ, tôi rất hay gặp những người đàn bà có bướu. Họ không thể cúi xuống đặt cằm lên ngực như người bình thường, họ không thể đi nhanh mà cái bướu lại không lúc lắc, cái bướu to như quả bưởi dính chặt lấy cơ thể họ. Tôi vẫn thường tự hỏi không biết khi ngủ thì họ phải làm thể nào với cái bướu. Phải đến sau này, khi đã lớn tôi mới biết việc họ phải mang bướu là do điều kiện tự nhiên mang lại, nghĩa là họ chẳng có lỗi gì khiến ông trời trừng phạt, lỗi duy nhất là họ đã sinh ra và lớn lên trên vùng đất này, yêu thương nó, chắt chiu từng giọt mồ hôi cho nó, chăm bẵm để nó trả lại cho bắp ngô, hạt lúa. Thế nên, đã có những gương mặt vô cùng thanh tú, khả ái, da trắng, mắt đen, má hồng như hoa đào tháng Chạp khiến đêm trăng nào cũng nườm nượp trai làng xếp hàng chờ lượt đã dần dần bị biến thành một người đàn bà gầy gò, xanh xao, mắt trố ra, môi bợt bạt, má hóp lại. Cái bướu đã hút hết sinh lực của họ, đã tước đi vẻ đẹp trời ban cho họ một cách tàn nhẫn. Vậy mà người đàn bà vẫn phải tiếp tục vừa đeo hai dây gùi lên vai, vừa đeo cái bướu trước cổ chăm bẵm cho cuộc sống gia đình, cho đến lúc nằm xuống với đất đai, rừng núi. Sự xấu xí do cái bướu mang lại thực ra không đáng sợ bằng sự hủy hoại nhan sắc do nó gây ra. Bạn, một người phụ nữ hiện đại, bạn sẽ ra sao nếu như một ngày nào đó bạn nhìn thấy mình ở trong gương, xấu xí đi một cách nhanh chóng đến không kịp chớp mắt? Đi thẩm mỹ viện để níu kéo ư? Hay tăng thật nhiều hoa quả, rau xanh trong khẩu phần ăn? Hay hùng hục trên sàn tập thể dục? Còn những người đàn bà miền núi trong kí ức của tôi, lẳng lặng chấp nhận sự khắc nghiệt của số phận, của thiên nhiên, không bao giờ soi gương nữa, chỉ còn nhìn thấy trước mắt mình cái bụng của đám con căng tròn hay lép xẹp mà thôi.

Tôi cũng nhớ người đàn bà miền xuôi, theo chồng lên ngược lập nghiệp. Tất cả những thói quen đều phải dần biến mất để thích nghi với cuộc sống nơi thâm sơn cùng cốc, nơi núi cao, vực thẳm, nơi thiên nhiên luôn luôn thử thách lòng người. Và khát vọng thoát khỏi đói nghèo triền miên, cho con một manh áo đẹp, cho con một bát cơm trắng có cá có thịt có khi đeo đẳng trong tâm trí mãi cho đến khi từ giã cõi đời.

Người đàn bà miền núi 100 năm về trước và còn chưa biết đến bao giờ, luôn luôn đi ngủ sau cùng và thức dậy sớm nhất, làm lụng nhiều nhất và ăn uống ít nhất, miếng ngon trên mâm cơm bao giờ cũng nhường lại cho chồng con, tấm lưng mỗi ngày một còng xuống, còng xuống, cho đến khi về với tổ tiên vẫn không thẳng ra được. Mang theo tấm lưng còng và một cuộc đời cực nhọc, lấy no đủ của gia đình làm niềm vui và nỗi khát khao của mỗi đứa con làm mục đích sống xuống dưới những tảng đá trắng xóa.

Tại sao tôi cứ viết về đàn bà, với những cuộc đời rủi ro và số phận nghiệt ngã, với những cái bướu xấu xí và tấm lưng còng gập? Tại sao những người đàn bà của tôi khi nào cũng phải sống trong những nỗi khát khao lớn hơn dãy Tây Côn Lĩnh, sâu hơn đáy sông Lô – những nỗi khát khao không gì nhấn chìm được, cũng không cách gì đạt tới được? Những cuộc đời đầy âu lo. Những năm tháng luôn phải đối mặt với thiên nhiên khốc liệt, cõi đời trắc trở, tình yêu mong manh… Tại sao vậy? Phải chăng vì, như một người đã nói với tôi : Cuộc đời đàn bà buồn nhiều hơn vui, lo âu nhiều hơn mãn nguyện? Phải chăng vì, trời sinh ra đàn bà để chẳng sống mấy cho mình?