Tất nhiên, bản quyền bài này vẫn thuộc về Trần Đăng Khoa và Lê Mỹ Ý. Tôi không đụng vào câu hỏi và câu trả lời, chỉ đặt tít phụ thôi. Còn hai phần nữa của bài “Hỏi chuyện Trần Đăng Khoa”, khi nào thuận lợi thì tôi sẽ post lên mạng tiếp tục!

TRẦN ĐĂNG KHOA YÊU ĐƯƠNG NHƯ THẾ NÀO?

– Anh có làm thơ tặng các thiếu nữ hay đọc thơ lúc nói chuyện riêng với họ không?

Tuyệt nhiên không. Thậm chí, tôi rất dị ứng với những anh như thế. Tôi thấy họ không bình thường.

– Xin tò mò hỏi, anh… tỏ tình như thế nào khi yêu?

Tôi là một người rất bình thường, nên trong chuyện yêu đương cũng thế, chẳng có gì đặc biệt để đem khoe với bạn. Có người nghĩ tôi là một anh chàng rất lãng mạn, lại có người nghĩ tôi rất nhà quê, thậm chí là rất ngớ ngẩn. Có ông còn viết Trần Đăng Khoa đi Tây mang theo cả can nước mắm, khi về nhà nhớ nước mắm quá, lão tu luôn nửa chai. Rồi lão đánh quả mấy thùng khăn quàng đỏ. Đấy, trong con mắt của một số người, tôi hiện lên rất bệnh hoạn.

– Có lẽ vì anh thông minh quá mà người ta không thể bắt được “kênh” của anh?

Cũng chả phải. Tôi đâu có thông minh. Tôi chỉ là một người bình thường. Có lẽ người ta quen nghĩ dân văn chương là những người không bình thường, hoặc quá lập dị, hoặc quá ngớ ngẩn. Rồi cứ uốn mọi chuyện theo cái khuôn định kiến có sẵn ấy. Thế nên rất buồn cười.

TRẦN ĐĂNG KHOA TÌM KIẾM TƯ LIỆU RA SAO?

– Trong những chân dung văn học mà anh đã công bố, có bao nhiêu phần trăm sự thật và bao nhiều phần trăm sự gần-giống-cái-thật?

Nói đến sự thật là một vấn đề không mấy đơn giản, nhất là đối với việc sáng tác văn học. Vì cùng một sự việc, có thể tôi nhìn khác bạn. Và bạn thì nghĩ khác tôi? Điều ấy là rất bình thường. Bởi vậy không thể lấy mắt tôi ra làm tiêu chí, làm thước đo để đánh giá cách nhìn của bạn. Tôi rất tôn trọng sự trung thực, nhất là trung thực với chính mình. Tôi thường viết đúng như những gì mình thấy, mình nghĩ. Vốn là người làm báo và cũng say mê với nghề báo, nên tôi có nhiều tư liệu rất tốt. Gần đây, làm chương trình về một vài nhà văn đã khuất, các bạn bên truyền hình đã sử dụng không ít những tư liệu của tôi. Tôi quay phim các nhà văn cũng vì lòng yêu mến, ngưỡng mộ, muốn giữ lại hình bóng của họ trên cõi thế. Chỉ đơn giản vậy thôi chứ cũng chẳng có mục đích nào khách. Tôi rất tiếc không kịp quay Xuân Diệu, Chế Lan Viên và một số nhà văn khác mà tôi yêu mến. Hồi các cụ còn sống, nước mình khổ quá. Bây giờ có muốn ngắm gương mặt các cụ cũng chịu. Thế nên sau này, có điều kiện, tôi cứ ghi lại. Ghi rồi để đấy. Cái gì sử dụng được thì sử dụng. Cái gì chưa sử dụng thì để ở dạng tư liệu. Có cuộc đối thoại, tôi chép từ băng ghi âm ra (hiện băng tôi vẫn còn giữ, và đã chuyển sang đĩa CD), vậy mà khi sách ra, có ý kiến phê phán, quy chụp, thế là người ta chối từ, bảo tôi bịa, tôi đã nhét vào miệng họ chứ họ không nói như thế. Tôi thấy chán quá. Vừa chán vừa buồn cười.

– Những tác phẩm văn học mà mà anh đang đọc trong thời điểm này? Và nó có tác động lên anh không?

Tôi đọc rất nhiều. Ngày nào cũng đọc. Tôi rất thích Mạc Ngôn. Anh có hai cuốn dịch sang ta đều vào loại rất hay. Cuốn "Báu vật của đời" còn có đôi chút cường điệu, chứ "Đàn hương hình" thì nhuần nhuyễn từ đầu đến cuối. Trong bể sách hiện nay, nói thực với bạn, tôi chỉ thấy có hai cuốn đó là đáng đọc thôi. Không còn nghi ngờ gì nữa, Mạc Ngôn là một trong những nhà văn lớn nhất của hành tinh này ở chính thời điểm này. Tôi phục Mạc Ngôn một phần, còn phục hơn là phục các nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc. Họ đã đổi mới đúng. Nhờ thế mà trong một khoảng thời gian rất ngắn, Trung Quốc đã thực sự trở thành một quốc gia hùng mạnh trên tất cả mọi lĩnh vực. Riêng văn học và điện ảnh, chúng ta thấy quá rõ. Suốt ngày, dân mình xem phim Trung Quốc. Tất nhiên, đó mới chỉ là hàng chợ của họ thôi. Nhưng hàng chợ, họ làm cũng giỏi vô cùng.
Còn văn học thì một trong những đại biểu của họ là Mạc Ngôn. Mạc Ngôn lại là một nhà văn còn rất trẻ. Anh cùng trang lứa với chúng tôi. Thế mới hãi. Đọc anh, không biết các nhà văn khác thế nào, chứ tôi thì tôi sốt ruột lắm. Sốt ruột và đau đớn. Tại sao cũng da vàng mũi tẹt như mình mà sao lão làm được những việc lớn như thế, mà mình thì cứ bi bét mãi. Trong cuộc hội thảo gần đây về tiểu thuyết, có nhà văn bảo : "Rồi chúng ta sẽ có những Mạc Ngôn". Tôi không tin. Không phải vì nhà văn chúng ta kém tài, mà vì chúng ta thiếu một cái gì đó. Cái đó lại nằm ngoài chúng ta.

– Hiện nay ở ta, hình như đang có một hiệu ứng Mạc Ngôn. Nhiều cây bút bắt chước Mạc Ngôn, trước đây thì bắt chước R.Marquez.

Tôi không phải kẻ vọng ngoại. Xin bạn hãy lưu ý cho điều ấy. Và cả anh em mình nữa, nếu họ có tiếp thu những tinh hoa của nhân loại thì cũng nên xem là điều bình thường và nên khuyến khích chứ đừng vội quy kết. Tuy thế, học được cái hay của thiên hạ cũng chẳng dễ đâu. Gần đây, tôi có đọc một cuốn tiểu thuyết của một nhà văn cũng chưa phải là già. Cuốn sách nghe đồn có vấn đề. Tôi đọc và thấy nó chẳng có tội vạ gì cả. Nó chỉ có mỗi một tý nhược điểm là… không hay. Thế thôi. Nhiều trang sa vào dung tục và đọc cứ thấy bẩn bẩn. Tôi kêu thì tác giả bảo : "Ông đã đọc Mạc Ngôn và R.Marquez chưa? Mạc Ngôn toàn vú vê. Marquez toàn cởi truồng. Bà Hồ Xuân Hương của ta cũng đâu có kém". Tôi thật sự kinh ngạc. Hoá ra ông bạn tôi chẳng hiểu gì Mạc Ngôn và cũng không biết gì về các bậc tiền bối. Quả trong tiểu thuyết Trăm năm cô đơn của Marquez có nhân vật là một cô bé quanh năm cởi truồng. Cô cởi truồng từ khi còn bé cho đến lúc thành một thiếu nữ xinh đẹp. Đó là một vẻ đẹp thánh thiện, đến nỗi chẳng ai để ý đến việc cô cởi truồng. Thế rồi một buổi trưa, cô đang tắm thì có tiếng động ở khe liếp phía sau. Cô quay lại. Có một ánh mắt đàn ông đang nhìn trộm. Thế là cô sợ quá, vội đưa tay che ngực rồi co người bay vút lên trời qua kẽ ngói thủng ở trên nóc nhà tắm. Cái chi tiết người bay qua kẽ ngói này quả là phi lý, nhưng người đọc lại không thấy phi lý, thậm chí lại có cảm giác rất thật. Đây là cái thật cao hơn sự thật. Khi bị nhìn trộm, vẻ đẹp của cô bé không còn thánh thiện nữa, nó đã bị nhuốm bẩn mất rồi. Không còn chốn nương náu nên cái đẹp phải "biến" thôi. Toàn bộ những chi tiết cởi chuồng là sự chuẩn bị cho cú bay ngoạn mục này, ông bạn tôi dường như chỉ học được phép cởi truồng và lại cứ tưởng cởi truồng là R.Marquez. Nhầm. Tinh hoa của Marquez chính là cái phép bay qua kẽ ngói thủng…

TRẦN ĐANG KHOA CÓ PHẢI LÀ… THẰNG CUỘI?

– Xin tò mò được hỏi, thưa anh, thuở bé anh có hay nói dối không?

Có lúc, tôi cũng phải nói dối, vì không thể khác được. Chính bây giờ tôi chân thật hơn nhiều. Bây giờ, tôi nói thực, có kẻ ác ý lại bảo tôi là Thằng Cuội. Còn khi đó tôi nói dối người ta lại gọi tôi là bé ngoan. Hồi đó, sống dễ bị dị nghị lắm. Chỉ cần thật tâm nhận xét về ai đó, nhất là chê ai đó, là dễ thành kẻ kiêu ngạo. Mà đã kiêu ngạo thì là đồ bỏ đi rồi, thế nên, đôi lúc, tôi cũng phải nói dối. Người ta hỏi cháu thích thơ ai? Tôi thường nói cháu thích chú Chế Lan Viên chất trí tuệ, thích chú Tố Hữu chất trữ tình, thích anh Phạm Tiến Duật nét hóm hỉnh… Mỗi người đều có một nét riêng đáng yêu, và cháu yêu tất cả, cháu thích tất cả. Thật ra thì tôi cũng có thích người này hoặc người kia hơn nhưng không thể chê hoặc nói thật ra được. Có lần, bác Hồ Thiện Ngôn làm ở Trung ương Đoàn, người tôi coi như bố, về nhà tôi ba tháng để giám sát xem có đúng là thằng Khoa làm được thơ hay người khác làm hộ. Bác Hồ Thiện Ngôn về nhà tôi ngót một tháng và cũng xét nét tôi cũng kỹ hơn những người khác. Bác cùng sống với tôi, cùng tham gia với những sinh hoạt của tôi. Cùng theo tôi dự những buổi tiếp xúc với công chúng. Lúc đó, Bộ Y tế có mở một Hội nghị của ngành. Hội nghị sơ tán ở huyện Gia Lộc, Hải Dưong. Bác Phạm Ngọc Thạch cũng về dự. Lúc bấy giờ, tôi mới học lớp 3, nhưng đã in khá nhiều thơ, nên được Hội nghị mời đến đọc thơ, nói chuyện thơ suốt hai tiếng đồng hồ. Bác Phạm Ngọc Thạch mừng lắm. Bác tặng ngay tôi một món quà, bác gọi là món quà nhỏ. Đó là cái hộp đựng thuốc lá và cái bật lửa bằng xăng. Bác còn giơ cao món quà bật lên ngọn lửa cho mọi người thấy. Bây giờ mà nghĩ lại, có thể có người sẽ thấy buồn cười, vì ông Bộ trưởng Bộ Y tế, một thầy thuốc lừng danh mà lại mang c&aacute
;i hộp thuốc lá với bật lửa tặng trẻ con. Người lớn muốn khuyến khích trẻ con hút thuốc lá chăng? Nhưng bác Thạch có gì ở trong túi đâu, mà bác lại muốn biểu hiện tấm lòng yêu con trẻ của mình. Hộp thuốc và bật lửa là vật dụng đáng giá nhất mà bác có. Những năm đó, dân mình nghèo lắm, đến cả Bác Hồ cũng rất nghèo. Tôi đứng dậy đáp lễ : “Cháu cảm ơn bác đã tặng cháu món quà nhỏ này. Cảm ơn bác đã tin thế hệ trẻ, đã trao cho thế hệ chúng cháu ngọn lửa cách mạng này. Chúng cháu thề sẽ mang ngọn lửa cách mạng ấy đến đích cuối cùng, là xây dựng dựng thành công chủ nghĩa xã hội ngay trên chính quê hương nghèo khó của chúng ta, chứ không phải ở một thiên đường nào khác”. Cả hội nghị vỗ tay rầm rầm, cho đó là câu nói hay. Nhưng tôi thì ngượng. Tôi biết mình đã nói dối. Vì ngọn lửa Cách mạng làm sao lại có thể đốt được bằng xăng. Nó đã được thắp sáng bằng tâm hồn, trí tuệ và xương máu của rất nhiều thế hệ, nên nó thiêng liêng lắm chứ không thể phàm tục như ngọn lửa xăng được. Xuống hội trường, bác Hồ Thiện Ngôn bảo : “Con nói hay lắm. Nhưng vẫn còn một chút sơ xuất. Con biết sơ xuất chỗ nào không?. Con lại gọi đấy là món quà nhỏ… ". "Dạ, cháu nhắc lại câu bác Thạch nói, chính bác bảo đấy là món quà nhỏ… ". "Người ta gọi là món quà nhỏ, nhưng mình nhận quà, mình lại phải nói đấy là món quà to lớn… ". Bác Hồ Thiện Ngôn đã dạy tôi như thế. Bây giờ thì tôi hiểu tấm lòng bác Ngôn, bác dạy tôi trân trọng tấm lòng của người quý mến mình. Nhưng lúc ấy, tôi không hiểu được thế, chỉ nghĩ bụng : "Mình đã là một thằng nói dối, nhưng người lớn còn nói dối hơn… "

– Bây giờ, khi đã có con gái, anh có mong con gái mình cũng sẽ là một thần đồng thơ như bố?

Không. Cháu là con gái, nên tôi muốn cháu có một đời sống bình thường. Chỉ những người bình thường mới có hạnh phúc thứ thiệt. Thơ ca đâu có phải là cái gì ghê gớm mà cả mấy bố con phải phụng sự, theo đuổi. Nhà chỉ cần có một người làm thơ đã là quá đủ rồi. Ba đứa con của ông anh tôi, có đứa nào đi theo nghề của bố và chú đâu. Thậm chí, chúng còn nhìn bố và chú như hai lão hâm hâm, hai lão hấp lìm.

– Ước mơ lớn nhất của anh bây giờ là gì?

Tôi đã nói trong bài thơ “Gửi bác Trần Nhuận Minh” : Giờ thì em đã chán – Những vinh quang hão huyền – Chỉ muốn làm mây trắng – Bay cho chiều bình yên… Tôi không õng ẹo, làm duyên làm dáng. Tôi nói rất chân thành đấy. Với tôi, danh tiếng là vô nghĩa. Rất vô nghĩa.

– Cũng trong bài “Gửi bác Trần Nhuận Minh” này, anh còn nói : “Bao nhiêu là giun dế – Đã khiêng vác em lên – Tên tuổi em xủng xoảng – Những mõ ran trống rền… ”. Anh đã gửi gắm rất nhiều nỗi niềm về đời thơ của mình?

Cũng có người khó chịu về mấy câu thơ ấy. Họ tưởng tôi gọi độc giả là giun dế. Khổ lắm! Thượng đế đâu lại là giun dế được? Đấy chính là những nhân vật của thơ tôi thuở nhỏ. Cũng vì không muốn hiểu lầm mà tôi đã phải chú thích rõ như vậy ở cuối bài rồi. Chính giun dế, ếch nhái, kiến đen, chó vàng đã công kênh cậu Khoa, đúc cậu ta thành người nổi tiếng, thành cả "Thần đồng". Nhưng đấy chỉ là "Thần đồng" của… giun dế thôi nhé!