Sex, bạo lực, chính trị… là những gì thường thấy trong tiểu thuyết của Haruki Murakami và "Biên niên ký chim vặn dây cót" cũng không nằm ngoài vòng lan tỏa ấy.

1. Người ta thường “quy” Haruki Murakami là nhà văn hậu hiện đại nhưng nếu đúng như vậy thì thứ “chủ nghĩa hậu hiện đại” với tiểu thuyết gia này cũng bị xóa nhòa nhiều đường ranh giới lắm. Bởi khi đến với Murakami, người đọc thường bị choáng ngợp trong “hỗn độn” của quá nhiều trường phái trong tư duy nghệ thuật của ông. Hẳn đó là một sự kết hợp hài hòa, độc đáo từ những tác động qua lại của văn hóa phương Tây, tư duy thẩm mỹ phương Đông trong một tài năng tiểu thuyết bậc thầy. Vậy nên Biên niên ký chim vặn dây cót mới tạo nên những cấu trúc nghệ thuật đầy biến ảo và lôi cuốn độc giả đến vậy. Một trong những thủ pháp vi diệu ấy chính là khả năng sử dụng những yếu tố phi lý để phản ánh hiện thực xã hội trong những địa tầng ngôn ngữ tiểu thuyết phức tạp của ông.

2. Phương thức huyền ảo được Haruki Murakami sử dụng như một hằng số trong đặc trưng nghệ thuật biểu hiện tiểu thuyết của mình. Biên niên ký chim vặn dây cót được bao trùm trong một bầu không khí đẫm chất kỳ ảo, phi lý của những tưởng tượng không biên giới trong cảm thức nghệ thuật phức hợp của Murakami. Và từ đó, đời sống đa diện của xã hội Nhật Bản hiện đại dần dần được lộ diện.

Sự trăn trở về thân phận, hành trình tìm kiếm ý nghĩa đích thực của cuộc sống, nỗi băn khoăn trước hiện thực nổi chìm của xã hội luôn là những dấu ấn đậm nét trong tiểu thuyết của Murakami. Xã hội Nhật Bản thời kỳ hậu công nghiệp đã ám ảnh hầu hết các trang tiểu thuyết của nhà văn xứ sở Phù Tang này. Những vấn đề về bản thể, nhân văn không chỉ là địa hạt của một con người nữa mà nó đã bao trùm cả ý thức hệ của xã hội hiện đại. Biên niên ký chim vặn dây cót chính là tấm gương phản chiếu đầy suy nghiệm của Murakami về xã hội Nhật Bản hiện đại nói riêng và nhân loại nói chung thông qua những yếu tố phi lý.

3. Biên niên ký chim vặn dây cót đậm đặc các yếu tố phi lý, là hệ quả của cảm quan huyền ảo. Hàng loạt chi tiết nghệ thuật kỳ lạ được nhà văn tạo ra đôi khi khiến người đọc lạc vào vô số mê cung: Toru Okada có khả năng đi xuyên qua lòng đất, những căn phòng khách sạn mờ ảo, người không mặt, những con người dị biệt (Kasahara May, Kano Malta, Kano Creta, Nhục Đậu Khấu, Quế, Mamiya…).

Đó là cách Murakami phản ứng lại với những biểu hiện tiêu cực của xã hội hiện đại, nó hoàn toàn là phản xạ của một nhân cách “mẫn cảm” với sự thoái hóa trong đời sống xã hội. Tiếng nói của Murakami đi từ phía phi lý để trở về với hiện thực chứa đầy hiểm hoạ của xã hội. Hành trình đó quả không đơn giản và chấp nhận một cách đi không thuận chiều là một việc làm có phần mạo hiểm.

4. Sex, bạo lực, chính trị… là những gì thường thấy trong tiểu thuyết của Haruki Murakami và Biên niên ký chim vặn dây cót cũng không nằm ngoài vòng lan tỏa ấy. Những phương diện trần trụi của cuộc sống được Murakami phản ánh chân thực đúng như bản chất của nó. Nếu ai đó xếp nó vào dòng “văn học không thanh cao”, “hôi mùi bơ” thì đó chỉ là sự phủ nhận cách nghĩ hiện đại vượt ra ngoài khuôn khổ nền văn hóa truyền thống mà thôi. Tính chất đặc trưng của tiểu thuyết Murakami đó là tính “phi Nhật Bản”, điều này có thể được lý giải từ cảm quan phi lý của tác giả. Thật khó để nắm bắt những giá trị truyền thống văn hóa Nhật Bản trong hệ thống tri thức của tiểu thuyết Murakami, vậy nên người đọc mới phân vân nhiều như vậy về những điều mà ông phản ánh: “Tất cả dáng nét quen thuộc của văn hóa Nhật trong sự hình dung chung đều bị biến mất ở đây. Trong Biên niên ký chim vặn dây cót… người đọc đã cảm nhận thấy một cái gì đó xa lạ với Nhật Bản tính mà ta vốn hình dung” (Hoài Nam).

5. Sự phi lý vốn là một phần của hiện thực đời sống nhưng nó nằm sâu trong phần chối bỏ của nhận thức con người. Murakami biến nó thành một thành tổ hợp lý của nhận thức con người, biến nó thành công cụ nhận thức, phản ánh bộ mặt xã hội đằng sau cái mặt nạ mà những phù phiếm nhất thời tạo ra. Những ảo tưởng sức mạnh Samurai bị khai quật sau thất bại Nomonhan, sự thăng tiến chính trị thông qua những thủ đoạn đê tiện, nỗi cô đơn của con người trong nhịp quay của xã hội công nghiệp… Tất cả những điều ấy được giải quyết bằng nỗi ám ảnh khôn nguôi, bằng tình dục điên loạn và bạo lực – đó là những phản kháng có phần quyết liệt không tránh khỏi tiêu cực của Haruki Murakami nhưng lại hoàn toàn mang tính nhân đạo sâu sắc. Do vậy, thông qua quá trình nhận thức những điều phi lý để biến nó thành hạt nhân hợp lý của hành trình cứu rỗi con người là cái mà con người hiện đại cần.

6. Lấy cái phi lý để cứu rỗi cái hợp lý là một việc làm khá độc đáo. Murakami đã lựa chọn một hướng đi nghịch dị, khiến cho chủ nghĩa nhân đạo của ông cũng khó nắm bắt hơn nhưng đó cũng là chủ ý sâu xa của nhà văn. Người đọc phải thực sự nhập cuộc, phải dấn thân cùng nhà văn để phát hiện ra những giá trị tầng ngầm của tác phẩm. Để từ đó cứu lấy phần nhân bản của bản thân mình và toàn thể nhân loại.

Theo Nguyễn Anh Dân – eVan