Họa sĩ Bùi Xuân Phái (1984)

Quê gốc của ông là ở làng Kim Hoàng, xã Vân Canh, tỉnh Hà Đông (nay là tỉnh Hà Tây – Việt Nam). Ông tốt nghiệp Khoa Hội họa – Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương khoá 1941 – 1946. Tham gia kháng chiến, tham dự triển lăm nhiều nơi. Năm 1952, về Hà nội, sống tại nhà số 87 – phố Thuốc Bắc cho đến khi mất. Năm 1956 – 1957 giảng dạy tại Trường Mỹ thuật Hà nội. Tham gia phong trào Nhân văn Giai phẩm, phải đi học tập lao động trong một xưởng mộc tại Nam Định và Ban Giám hiệu nhà trường đă đề nghị ông phải viết đơn xin thôi không giảng dạy tại Trường Mỹ thuật. 

Trường phái Hội họa

Ông chuyên về chất liệu sơn dầu, tập trung nhiều nhất vào đề tài phố cổ Hà Nội. Tranh của ông được quần chúng mến mộ, gọi chung là Phố Phái. Tranh phố cổ của ông đều hiện thực, cổ kính (phố cổ Hà Nội được ông vẽ từ những thập niên 50, 60, 70, nên mang đậm nét cổ kính). Các mảng mầu trên tranh Phái thường có đường viền đậm nét. Phố cổ trong tranh ông không những trở thành chính nó, mà còn gần hơn với con người, từ bề mặt đến cảnh quan đều có chiều sâu bên trong. Ngắm tranh phố cổ của Phái, người xem nhận thấy họa sĩ đã gửi gắm những kỉ niệm, những hoài cảm cùng nỗi buồn man mác, tiếc nuối bâng khuân trên từng nét vẽ, như một dự báo về sự đổi thay và biến mất của nó.

Ngoài đề tài phố cổ, ông còn vẽ các đề tài khác, như chèo, chân dung, nông thôn, khỏa thân, tĩnh vật… cũng đều rất thành công. Nhiều tranh của Bùi Xuân Phái đã được giải thưởng ở các cuộc triển lãm toàn quốc và thủ đô.

Ông cũng thành thạo sử dụng các chất liệu khác : bột mầu, khắc gỗ, mực nho, bút sắt. Ông đã góp phần rất lớn vào lĩnh vực minh họa báo chí và trình bày bìa sách. Ông được giải thưởng quốc tế (Lép-dích) về trình bày cuốn sách Hề chèo(1982).

Vì tham gia phong trào Nhân văn Giai phẩm, từ năm 1957, trở đi hoạt động của ông bị hạn chế. Mãi đến năm 1984, ông mới có được cuộc triển lãm cá nhân duy nhất. Cuộc triển lãm được đánh giá là thành công nhất kể từ trước đó tại Việt Nam. 24 bức tranh của ông đã được khách hàng đặt mua ngay trong ngày khai mạc. Lần đầu tiên, Đài Truyền hình Trung ương đã dành một thời lượng lớn trong chương trình Văn học Nghệ thuật, giới thiệu cuộc đời và tác phẩm của Bùi Xuân Phái vào năm đó.

Mặc dù cuộc sống khó khăn, nhưng với tình yêu nghệ thuật, khát khao được tìm và thể hiện cái đẹp dung dị đời thường bằng những nét vẽ hội hoạ, Bùi Xuân Phái đã không ngừng vẽ, sáng tạo nghệ thuật ngay cả khi không mua được vật liệu vẽ và ông đã phải tận dụng mọi chất liệu vẽ như vỏ bao thuốc lá, giấy báo… Ông cũng là hoạ sĩ đã gạt bỏ những toan tính đời thường để cho ra đời các tác phẩm dung dị, đơn giản nhưng đầy tâm tư sâu lắng.

Ông mất năm 1988, nhưng đến năm 1996 được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.