Quảng cáo
Giới thiệu
Quan hệ giữa hai nước Việt Nam và Trung Quốc là mối quan hệ không đối xứng ở tất cả các mặt, và sự không đối xứng này tạo nên viễn cảnh khác nhau của mối quan hệ – GS Brantly Womack.
Trên tạp chí The Asia-Pacific Journal số 36-2-09, tháng 9/2009, GS Brantly Womack – giảng viên môn Quan hệ Quốc tế, Đại học Virginia, Mỹ – bàn về quan hệ Việt Nam – Trung Quốc trong kỷ nguyên mới, dưới tác động của khủng hoảng toàn cầu.
Giáo sư đặt vấn đề : Hiện nay, cùng với phần còn lại của thế giới, hai nước Việt Nam – Trung Quốc đều đối mặt với tình trạng thiếu rõ ràng về kinh tế toàn cầu đang ngày càng tăng. Liệu điều này sẽ ảnh hưởng thế nào đến viễn cảnh của mỗi nước cũng như quan hệ giữa hai nước với nhau?
Ông cho rằng, hai nước Việt Nam và Trung Quốc có rất nhiều điểm chung. Không có quốc gia nào chia sẻ nhiều điểm tương đồng với Trung Quốc như Việt Nam, và ngược lại, cũng không nước nào giống Việt Nam như Trung Quốc. Hai nước cùng chia sẻ nền tảng văn hóa đạo Khổng, sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và cam kết định hướng hiện nay là cải cách kinh tế theo hướng thị trường (Trung Quốc thực hiện từ 1978 và Việt Nam là 1986). Tuy nhiên, sau năm 1975, hai nước có sự mâu thuẫn và chỉ được nối lại quan hệ từ 1991 và đẩy mạnh từ 1999.
Trong khủng hoảng, cả hai nước đều phải điều chỉnh chiến lược phát triển, trong đó bao gồm cả việc xem xét lại các định chế khu vực cũng như quan hệ song phương.
Tuần Việt Nam lược giới thiệu bài viết của Giáo sư như một góc nhìn cần tham khảo.
Kinh tế Việt – Trung : Bất đối xứng
GDP của Việt Nam năm 2007 chỉ bằng 3% GDP của Trung Quốc. Trung Quốc là nhà xuất khẩu máy móc lớn thứ 2 thế giới và nhập khẩu lớn thứ 3 thế giới. Việt Nam xếp vị trí tương ứng là 50 và 41.
 |
| Biểu đồ 1 |
Việt Nam và Trung Quốc có chỉ số thương mại trên đầu người đáng kể, nhưng với Việt Nam, tầm quan trọng của thương mại gấp đôi so với Trung Quốc. Tỉ lệ thương mại trên GDP của Việt Nam là 150, trong khi với Trung Quốc chỉ là 71,3.
Cấu trúc thương mại cũng rất khác biệt. Với Việt Nam, nông phẩm, dầu khí và các sản phẩm khai khoáng chiếm 46,3% trong tổng kim ngạch xuất khẩu, trong khi đó, tỷ lệ này với Trung Quốc chỉ 6,7%. Việt Nam là nhà xuất khẩu ròng về dầu và than, và Trung Quốc cũng là nhà xuất khẩu ròng về than.
Hàng hóa Trung Quốc lấp đầy thị trường Việt Nam. Trung Quốc là nguồn cung chính cho Việt Nam các mặt hàng : máy móc, máy tính, hóa chất và may mặc. Đáng ngạc nhiên hơn, Trung Quốc cũng bán hoa quả và rau cho Việt Nam gấp 3 lần mức mà nước này mua từ Việt Nam.
Sự khác biệt trong khả năng và cấu trúc kinh tế này, cũng như trong tỷ trọng kinh tế toàn cầu, tạo nên khuôn khổ quan hệ kinh tế bất đối xứng giữa hai nước.
 |
| Biểu đồ 2 |
Như biểu đồ 2 đã chỉ rõ, sự bất cân xứng giữa hai nền kinh tế Việt Nam và Trung Quốc đã được thể hiện rõ trong sự mất cân đối giữa xuất khẩu và nhập khẩu. Trung Quốc dễ dàng trở thành nguồn nhập khẩu số 1 của Việt Nam, chiếm tới 79% tổng kim ngạch nhập khẩu từ tất cả các nước thành viên ASEAN, mặc dù đã tính tới lượng lớn sản phẩm lọc dầu từ Singapore.
Trong khi Việt Nam xuất khẩu hàng may mặc và các hàng tiêu dùng như đá quý, cà-phê sang các nước phát triển, phần lớn hàng hóa Trung Quốc mua là nguyên liệu thô. Ví dụ, Việt Nam xuất khẩu 70% cao su sang Trung Quốc, nhưng chính Việt Nam cũng mua các sản phẩm chế biến từ cao su từ Trung Quốc nhiều hơn 2/3 so với lượng mà Việt Nam bán ra.
Nhìn chung, Việt Nam dựa vào Trung Quốc trên rất nhiều các mặt hàng nhập khẩu, chiếm 20% tổng kim ngạch nhập khẩu, và bán than, dầu và các nông sản sang Trung Quốc.
Việt Nam là thị trường bên ngoài hoàn hảo cho hàng hóa Trung Quốc bởi vì điều kiện kinh tế tương tự, văn hóa tiêu dùng và chi phí vận chuyển thấp. Khi Việt Nam không thể tìm ra nguồn hàng với giá cạnh tranh như hầu hết các sản phẩm mua từ Trung Quốc, Trung Quốc có thể lấy dầu và các sản phẩm nhiệt đới từ nơi nào khác chứ.
Hơn nữa, trữ lượng than của Việt Nam đang giảm đi. Năm 2010, nhu cầu than trong nước gần bằng tổng mức sản xuất, và đến 2015, Việt Nam được dự đoán sẽ nhập khẩu 25 triệu tấn than, tương ứng với hơn một nửa tổng sản lượng trong nước hiện nay. Nhưng trong 6 tháng đầu năm 2009, hơn một nửa sản lượng đã được xuất khẩu, trong đó 2/3 là xuất sang Trung quốc. Và Việt Nam sẽ rất khó để thay thế nguồn thu ngoại tệ từ than.
Cùng lúc đó, sản lượng dầu đã giảm từ 2005. Xuất khẩu dầu năm 2007 thấp hơn mức năm 2000, mặc dù số tiền thu về lớn hơn do giá tăng.
Các xu hướng trong quan hệ thương mại song phương với Trung Quốc đang chống lại Việt Nam. Việt Nam nhập khẩu nhiều hơn, và trong điều kiện thiếu vắng sự thay đổi nhanh chóng trong tỉ trọng xuất khẩu, Việt Nam sẽ có ít sản phẩm để bán ra ngoài.
Với Trung Quốc, quan hệ thương mại với Việt Nam ít quan trọng hơn mối quan hệ này với Việt Nam. Năm 2007, Việt Nam xếp thứ 22 trong số các nước xuất khẩu sang Trung Quốc, ở giữa Thái Lan và Mexico và xếp thứ 38 về nhập khẩu, giữa Mexico và Venezuela.
Trong các đối tác châu Á của Trung Quốc, Việt Nam xếp thứ 16 về xuất khẩu, đứng sau 5 nước ASEAN, và đứng thứ 11 về nhập khẩu, sau Singapore, Malaysia, Indonesia và Thái Lan.
 |
| Biểu đồ 3 |
Trong khi thâm hụt thương mại của Việt Nam với Trung Quốc rất lớn và đang tăng lên, biểu đồ số 3 đã cho thấy Việt Nam có sự cân bằng nhờ vào thặng dư thương mại với Mỹ. Tuy nhiên, sự tăng trưởng nhanh của quan hệ thương mại Việt – Trung từ 2005 đã xóa bỏ lợi thế của Việt Nam.
Việt Nam cũng đã có được thặng dư lớn với EU, nhưng dưới tác động của cuộc khủng hoảng tài chính hiện nay, thị trường tiêu dùng ở các nước phát triển sụt giảm, trong khi nhu cầu của Việt Nam đối với hàng hóa Trung Quốc vẫn tăng lên. Năm 2007, thặng dư với Mỹ tương đương 92% thâm hụt thương mại với Trung Quốc. Trong nửa đầu năm 2009, con số này chỉ tương đương 81%.
Trong khi đó, dù nền kinh tế Việt Nam vẫn đang tăng trưởng, tháng 8/2009, nhập khẩu của Việt Nam giảm 28%, xuất khẩu giảm 14% và du lịch giảm 18%.
Cuộc khủng hoảng hiện nay không chỉ là vấn đề trong nước của Việt Nam, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quan hệ kinh tế, thương mại với Trung Quốc. Và nó cũng tác động đến quan hệ chính trị song phương.
Brantly Womack – Theo TVN
