Người Việt Nam luôn trọng lễ nghĩa và gắn bó với cội nguồn dân tộc. Bất cứ lễ lạt gì cũng có những nghi thức đề cáo tổ tông. Đặc biệt là ngày tết cổ truyền của dân tộc, dù ở thành thị hay thôn quê, khá giả hay nghèo khó, trên bàn thờ tổ tiên nhà nào cũng chưng một mâm ngũ quả với cách thể hiện sao cho vừa đẹp mắt, vừa hàm ý điều ước nguyện của gia chủ. 

Mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả là mâm trái cây có 5 loại quả khác nhau. Tùy theo đặc điểm tự nhiên, phong tục tập quán và quan niệm của người dân mỗi vùng, miền mà mâm ngũ quả có các loại quả đặc trưng mang ý nghĩa riêng. Đối với người dân miền Bắc, mâm ngũ quả không thể thiếu chuối xanh. Nải chuối được ví như bàn tay ngửa hứng lấy những gì tinh túy nhất của mùa xuân và thể hiện sự chở che, bảo bọc.

Còn mâm ngũ quả của người dân Nam bộ thường có các loại quả như mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung, ứng với câu “cầu vừa đủ xài sung” và trái thơm, thể hiện sự vững vàng. Đây là những loại trái cây gắn liền với vùng đất Nam bộ, đặc biệt là rất dễ tìm trong mùa xuân.

Mâm ngũ quả không chỉ đơn thuần là câu chúc suông về tài lộc mà còn thể hiện triết lý của người xưa muốn khuyên răn biết vừa đủ và tiêu xài đúng chỗ.

Hơn 40 năm say mê nghệ thuật tạo dáng, thêm hồn cho quả, Tết Nguyên đán nào cũng vậy, ông Mai Văn Tâm ở xã Tân Hạnh, huyện Long Hồ cũng thể hiện mâm ngũ quả với nhiều kiểu dáng đẹp mắt nhằm báo tổ tiên những thành quả đạt được trong năm qua, đồng thời bày tỏ lòng biết ơn đến những người đi trước. Năm nay, "Lân dẫn tiền" là mâm ngũ quả được ông thể hiện để dâng lên ông bà tổ tiên, thể hiện lòng hiếu thảo và ước mong những điều tốt lành trong gia sự.

Theo ông Mai Văn Tâm, xã Tân Hạnh, huyện Long Hồ: "Mâm ngũ quả Lân dẫn tiền ra đời từ thời vua Minh Mạng xuất đế vương. Chưng mâm ngũ quả lân dẫn tiền để dâng lên tưởng nhớ những vị tiên vương có công dựng nước, sau Bác Hồ có công giành lại độc lập cho đất nước. Nhờ cái công đó, Tết đến, mình phải dưng lên tưởng niệm những người đi trước khai quốc cho mình. Cũng có ý nghĩa là mình cầu gia đình sung túc nên từ 30 Tết, mình chưng lên để rước ông bà cho đến ngày hạ niêu là mùng 7 tết”.

Những năm gần đây, khi mức sống của người dân ngày càng được nâng lên, giao lưu kinh tế, văn hóa ngày được mở rộng, mâm ngũ quả ngày tết không còn chỉ gồm 5 loại trái mà trở thành lục, thất, thậm chí là thập quả với đủ màu sắc, kiểu dáng. Song dù là loại quả gì, mâm ngũ quả vẫn mang ý nghĩa chung là dâng cúng tổ tiên với ý nguyện cầu hòa, an, đủ.

Chưng mâm ngũ quả trên bàn thờ tổ tiên trong những ngày Tết không chỉ góp phần gìn giữ gìn nét văn hóa độc đáo của người Việt mà nó còn nhắc nhở con cháu trong gia đình phải luôn biết tri ân các thế hệ đi trước đã có công gầy dựng, bảo vệ những thành quả mà chúng ta đang được hưởng hôm nay.

Minh Nguyệt