Morin Khuur – hay mã đầu cầm – là một loại đàn truyền thống của Mông Cổ, thường được sử dụng cho nhiều bài hát và điệu nhảy của các bộ tộc du mục ở nước này. Trong những năm qua, các nghệ nhân tâm huyết tại Mông Cổ đã có nhiều nỗ lực nhằm bảo tồn mã đầu cầm, với mong muốn gìn giữ loại nhạc cụ độc đáo này không bị mai một theo thời gian.
Tại ngoại ô thành phố Ulaangom, miền Tây Mông Cổ, nghệ nhân đánh đàn mã đầu cầm – bà Omba, đang dạy học sinh cách sử dụng đàn. Đây là một phần trong chương trình ngoại khóa tự chọn tại trường của các em. Lớp học không chỉ dạy đàn mà còn thêm vào đó các điệu nhảy truyền thống thường được biểu diễn cùng với mã đầu cầm.
Bà Omba – Nghệ nhân đánh dàn mã đầu cầm cho hay:
“Các cháu cần hiểu rằng âm nhạc như một dòng chảy tuôn trào từ trong người các cháu, truyền qua nhạc cụ này để đến những người xung quanh.”
Mã đầu cầm là nhạc cụ thuộc bộ dây, dùng vĩ kéo để tạo ra âm thanh. Đặc điểm nổi bật nhất của mã đầu cầm là phần trên của đàn được tạo hình như đầu ngựa. Phần đầu, thùng đàn và thân đàn thường được làm từ các loại gỗ như thông, sồi, bạch dương. Đàn có 2 dây, gồm dây đực và dây cái. Dây đực được làm từ 130 sợi lông đuôi ngựa đực và dây cái làm từ 105 sợi lông đuôi ngựa cái. Cả 2 dây được phủ nhựa thông để tăng độ bền. Ngày nay, dây đàn còn được thay thế bằng sợi nylon.
Lớp học của bà Omba cũng là một phần trong chương trình bảo tồn mã đầu cầm do Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO) tài trợ tại Mông Cổ. Vào năm 2008, UNESCO đã công nhận mã đầu cầm là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Bên cạnh đó, UNESCO còn tại trợ cho các lớp dạy làm đàn mã đầu cầm. Một trong những lớp đó do nghệ nhân Tegen giảng dạy.
Ông Tegen – Nghệ nhân làm đàn mã đầu cầm cho biết:
“Cháu hãy cẩn thận khi đo đạc, vì nếu đo sai thì âm thanh của đàn sẽ không chuẩn nữa.”
Theo nghệ nhân Tegen, ông thường làm đàn để cung cấp cho các trường học trên khắp Mông Cổ. Trong thời gian qua, các trường học đã tổ chức nhiều lớp học đàn mã đầu cầm. Vì vậy, nhu cầu về số lượng đàn cũng tăng lên, qua đó giúp cải thiện thu nhập cho những nghệ nhân như ông. Ngoài ra, nhiều nghệ nhân cũng đã bắt đầu bán nhạc cụ này cho những người yêu thích chúng ở nước ngoài.
Còn tại Ulaangom, nhiều trường học thường tổ chức các buổi biểu diễn mã đầu cầm tại nhà hát ở địa phương, thu hút phụ huynh học sinh và nhiều người dân đến xem.
Trong những bộ trang phục truyền thống rực rỡ, các học trò của nghệ nhân Omba đang tự tin thể hiện những gì mà các em học được trong thời gian qua. Những thế hệ kế thừa như các em hứa hẹn sẽ giúp mã đầu cầm sẽ phát triển hơn nữa trong thời gian tới.

Đức Tài