Rẽ quạt trong Đông y có tên là xạ can, thuộc họ lay ơn. Đây là một loại cây mọc hoang sống lâu năm, thân rễ mọc bò. Lá mọc thẳng đứng, bẹ lá xếp vào nhau, xoè ra như hình cái quạt. Lá hình mác, dài từ 20-40cm, rộng 1,5-2cm.

Rẽ quạt trong Đông y có tên là xạ can, thuộc họ lay ơn. Ảnh: Internet

Hoa có cán dài chia làm nhiều cành, mỗi cành mang một cụm hoa. Hoa xạ can có 6 cánh màu vàng, cam, đỏ điểm đốm tía rất đẹp nên cây còn được trồng để làm cảnh. Quả nang hình trứng. Hạt hình cầu xanh đen bóng. Thân rễ được gọi là củ xạ can thường thu hoạch vào mùa đông, cắt bỏ rễ con, rửa sạch rồi sấy khô làm thuốc.

Cao cồn cây xạ can có tác dụng ức chế các chủng vi khuẩn trực khuẩn lỵ, tụ cầu vàng, cầu khuẩn ruột, có tác dụng kháng viêm cấp và mãn tính. Đông y xếp xạ can vào loại thuốc thanh nhiệt giải độc. Xạ can có vị đắng, tính hàn vào các kinh phế, can có tác dụng trị đau hầu họng, trừ đờm, làm dịu các cơn ho. Tuy nhiên, xạ can hơi có độc nên người có tì vị hư hàn, trẻ em dưới 7 tuổi và phụ nữ có thai không được dùng.

Sau đây là một số bài thuốc từ xạ can:

Trị viêm yết hầu cấp:

Xạ can: 10g
Cát cánh:10g
Hoàng cầm: 10g
Cam thảo bắc: 6g
Làm thành bột thô, sắc với nước uống

Trị ho hen, ho do lạnh:

Xạ can, Bán hạ, Tử uyển
Khoản đông hoa, Đại táo, Sinh khương
Mỗi thứ 10g
Ma hoàng: 7g
Ngũ vị tử: 3g
Tế tân: 3g
Sắc với nước uống ngày 1 thang, chia làm 2 lần uống

Trị viêm đường hô hấp trên, viêm họng

Xạ can: 10g
Sâm đại hành: 10g
Sắc với nước uống ngày 1 thang

Huy Thuỳ