Theo giới nghiên cứu, thủy tinh đã có mặt ở Nhật Bản từ thời cổ đại.

Kiriko là vật dụng thủy tinh được chạm khắc những đường nét hình học tinh tế, hoa văn trang nhã

Hiện nay, trong Viện bảo tàng Shosoin, ở thành phố Nara vẫn còn lưu giữ một di vật bằng thủy tinh quí giá được cho là ra đời vào khoảng thế kỉ thứ 6. Đó là chiếc chén thủy tinh màu xám trắng có tên gọi “Hakururi no wan”. Thành chén cao 8 cm, bề mặt chén được trang trí hoa văn có hình dạng giống như tổ ong. Chiếc chén được xem là bằng chứng quan trọng của quá trình giao thương trong khu vực. Giới khảo cổ cho rằng, nó là một trong số nhiều mặt hàng thủy tinh nhập khẩu vào Nhật Bản từ Ba Tư hoặc Trung Quốc.

Tuy nhiên, nhận định trên chỉ là giả thuyết, mãi đến giữa thế kỉ XVI, Nhật Bản mới tiếp cận những sản phẩm thủy tinh thật sự đến từ nước ngoài. Lúc bấy giờ, giáo sĩ Francisco Xavier đã đến Nhật Bản để truyền bá đạo Thiên Chúa giáo, ông mang theo những cặp mắt kính từ Châu Âu. Đó là sản phẩm thủy tinh Châu Âu đầu tiên có mặt tại Nhật.

Giáo sĩ Francisco Xavier

Vào thời Edo, chính quyền Mạc Phủ thực hiện chính sách bế quan tỏa cảng. Nagasaki là cửa ngõ duy nhất để Nhật Bản giao thương với nước ngoài. Từ đây, sản phẩm thủy tinh của Trung Quốc đã thâm nhập vào thị trường Nhật. Đến thế kỉ XVIII, các mặt hàng thủy tinh nội địa do chính tay người thợ Nhật Bản chế tạo chính thức ra đời.

Sản phẩm thủy tinh vào thời điểm này khá đơn điệu về kiểu dáng, chủ yếu được sản xuất từ phương pháp thổi thủy tinh. Tuy nhiên, xét về mặt thẩm mỹ, chúng vẫn rất đẹp – vẻ đẹp của sự đơn giản và tinh tế.

Đồ thủy tinh khắc hoa văn ki-ri-ko góp phần tạo nên nhiều sắc thái trong sinh hoạt của người Nhật

Khi những thương nhân người Hà Lan đến Nhật Bản giao dịch, mua bán, họ đã cung cấp cho thị trường Châu Á này dòng sản phẩm thủy tinh khắc hoa văn Bohemian nổi tiếng của Cộng hòa Czech. Rất nhanh chóng, kỹ thuật khắc hoa văn trên thủy tinh này được du nhập và phát triển mạnh mẽ ở Nhật vào thế kỉ XIX. Dòng sản phẩm này dần trở nên nổi tiếng và được ca tụng vì sự mượt mà trong từng vết cắt tinh tế trên bề mặt thủy tinh. Không chỉ vẻ đẹp của hoa văn mà màu sắc cũng là nét hấp dẫn của dòng thủy tinh này.

Cuối thế kỉ XIX, Nhật Bản bước vào thời kì Minh Trị, Nhật hoàng Minh Trị lúc bấy giờ ưu tiên đẩy mạnh công nghiệp hóa bằng cách tích cực học tập những tiến bộ của phương Tây. Đây cũng là thời điểm có rất nhiều người Châu Âu sinh sống tại Nhật.

Vẻ lấp lánh của đồ thủy tinh khắc hoa văn kiriko góp phần tạo nên danh tiếng cho ẩm thực Nhật Bản

Đầu thế kỉ XX, bên cạnh ảnh hưởng của lối sống phương Tây, tầng lớp thượng lưu ở Nhật cũng tăng mạnh. Sản phẩm thủy tinh cao cấp là mặt hàng rất được ưa chuộng vào thời điểm này. Để đáp ứng nhu cầu của thị trường, ngoài sản phẩm thủy tinh với các mẫu mã hoa văn truyền thống, người thợ làm thủy tinh của Nhật đã cải tiến kỹ thuật để đa dạng chủng loại hàng hóa cũng như kiểu dáng sản phẩm.

Thủy tinh không phải là sản phẩm khởi nguồn từ trong nước mà được du nhập từ nước ngoài vào thời điểm tương đối muộn nhưng giờ đây, thủy tinh của Nhật Bản rất nổi tiếng trên thị trường thế giới với phong cách rất riêng.

Thành phố Hagi thuộc tỉnh Yamaguchi cũng là vùng sản xuất đồ thủy tinh khắc hoa văn từ thời Edo. Sản phẩm thủy tinh do nơi đây làm ra có tên gọi Hagi kiriko. Thủy tinh Hagi kiriko ra đời vào năm 1860 nhưng chỉ 6 năm sau đó, nó không còn được sản xuất nữa. Vào năm 2002, nhà khoa học Fujita Kotaro đã vực dậy ngành nghề này ở Hagi.

Cận cảnh những vết cắt tinh xảo của nghệ thuật kiriko

Màu sắc cùng với hoa văn trang nhã đã tạo nên vẻ đẹp đặc trưng cho dòng thủy tinh Hagi kiriko so với thủy tinh Edo kiriko hay Satsuma kiriko. Những nổ lực của nhà khoa học Fujita đã làm sống lại thời hoàng kim của thủy tinh Hagi kiriko và điều quan trọng hơn cả đó là nó đã góp phần tạo nên sự đa dạng ngành chế tác thủy tinh của Nhật Bản.

Thủy tinh còn được chế tác thành các vật dụng trang trí

Thanh Tâm