Đại tướng Võ Nguyên Giáp đi thị sát chiến trường Điện Biên Phủ sau khi quân ta đại thắng.

Qua thời gian gần một tháng thực hiện nhiệm vụ đặc biệt này, các đồng chí đã khai thác và chọn lọc, tổng hợp được nhiều vấn đề rất có giá trị về tác chiến lúc bấy giờ và cả về chiến lược lâu dài qua ý đồ của địch đối với Đông Dương sau Điện Biên Phủ. Ngoài ra, đồng chí Mạnh Thái còn báo cáo trong quá trình hỏi cung, tướng Đờ Cátxtơri đã đề nghị cho ông ta được phát biểu vài cảm nhận về Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Ông ta nói: “Tướng Giáp là một người thông minh, dũng cảm, một người giỏi chỉ huy du kích. Ông ấy cũng giỏi về chính trị, về chủ nghĩa cộng sản. Chúng tôi đã thấy rõ điều đó. Nay qua trận Điện Biên Phủ, tôi thấy Tướng Giáp không những giỏi về chỉ huy đánh du kích, mà còn giỏi cả về chỉ huy trận địa chiến, chỉ huy tác chiến hiệp đồng binh chủng, và cả về nghi binh đánh lừa tình báo đối phương.

Điều làm tôi hết sức ngạc nhiên là không biết Tướng Võ Nguyên Giáp đã tốt nghiệp từ những trường, học viện võ bị cao cấp nào. Ông Giáp đã bí mật đi nghiên cứu ở Nga Xô chăng? Đôi khi tôi nghĩ rằng hay Tướng Giáp là một trong số ít người trước đây đã được đào tạo ở Trường Võ bị Xanh Xia (Saint Cyr) của chúng tôi và nay ông đi làm Việt Minh? Hay là Tướng Giáp đã tốt nghiệp học viện quân sự ở Mỹ?

Quân đội viễn chinh Pháp và các tướng tá Pháp chúng tôi là một đội quân nhà nghề, thiện chiến và trang bị hiện đại. Sự kiện Tướng Giáp thắng chúng tôi ở Điện Biên Phủ làm chúng tôi ngạc nhiên về tài năng của ông ấy. Chúng tôi biết Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một trí thức và là một giáo sư đã từng dạy học ở Hà Nội. Nhưng không phải nguồn kiến thức nào cũng biến được thành tri thức quân sự, không phải người trí thức nào cũng biến được thành vị tướng giỏi đâu.

Nhất định Tướng Giáp đã tốt nghiệp tại học viện quân sự cấp cao ở Nga Xô hoặc ở Mỹ. Là chỉ huy trưởng tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, tôi đã làm tất cả những gì để bảo vệ nó suốt 56 ngày đêm trước áp lực ghê gớm của quân đội Tướng Giáp, có thể nói tôi đã làm hết sức mình trên chiến trường, còn thua cuộc ở đó là do nhiều nguyên nhân. Nhưng tôi thừa nhận Tướng Giáp rất sành sỏi binh nghiệp và khôn ngoan hơn, tài giỏi hơn tôi đã đành, mà còn hơn cả tướng Cônhi và Đại tướng Nava. Tôi hân hạnh được làm đối thủ của Tướng Giáp, được làm kẻ chiến bại trực tiếp của một người tài giỏi như Tướng Giáp. Tôi ngưỡng mộ và kính phục ông”.

Thiếu tướng Cao Pha còn cho biết ông cũng đã được trực tiếp khai thác và hỏi cảm nhận của tướng Đờ Cátxtơri đối với trận Điện Biên Phủ. Đờ Cátxtơri đã không ngần ngại trả lời có vẻ đau xót: Các ông có biết không, Điện Biên Phủ phiên âm ra Pháp ngữ là Devien fou có nghĩa là tôi trở thành thằng điên

* Theo “Đại tướng, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp, người Anh cả của Quân đội nhân dân Việt Nam”, NXB QĐND năm 2010