Nếu việc làm phim nói riêng, sinh hoạt điện ảnh nói chung hoàn toàn bị giới làm ăn thao túng, còn những người nghệ sỹ điện ảnh tâm huyết, tài năng bị đẩy ra rìa thì đấy là dấu hiệu đích thực của một nền điện ảnh đang tới hồi "cáo chung".

"Đừng làm những thứ mà người ta muốn"…

Một trong những mục đích của Liên hoan phim Quốc tế Việt Nam lần thứ nhất vừa diễn ra tại Hà Nội là nhằm giới thiệu với bạn bè thế giới và khu vực nền điện ảnh Việt Nam nói chung và sản phẩm phim ảnh Việt Nam nói riêng.

Từ đó lắng nghe ý kiến của đồng nghiệp điện ảnh các nước nhận xét về phim của nước mình mà chỉnh sửa hoặc thay đổi chất lượng sản phẩm làm ra với hy vọng dần dà vươn tay tới thị trường phim ảnh khu vực và thế giới.

Không biết các nhà sản xuất phim, những đạo diễn, diễn viên tiếng tăm của thế giới có "ngó ngàng" tới phim Việt không và họ đã nhận xét thực lòng (chứ không phải xã giao) ra sao? Xem ra báo chí viết về điều này còn khá ít ỏi, dè dặt.

Riêng tôi thật quá sung sướng khi đọc báo và phát hiện ra một lời nói thật của ông đạo diễn Phillip Noyce – người ngồi ghế Chánh chủ khảo cuộc thi Phim truyện tại LHP Quốc tế Hà Nội vừa qua – về nền điện ảnh của nước ta.

Trên báo "Sài Gòn tiếp thị" số 121 ra ngày 18/10/2010, trả lời câu hỏi : "Với kinh nghiệm của một đạo diễn hàng đầu, ông có lời khuyên gì với các đạo diễn trẻ Việt Nam trong công việc lựa chọn đề tài cho tác phẩm điện ảnh của họ?". Đạo diễn Phillip Noyce đã phát biểu : "Kinh nghiệm lớn nhất của tôi là các bạn đừng làm những thứ mà người ta muốn. Nghĩa là theo thị hiếu, mà phải tạo ra thị hiếu. Hãy làm những điều thôi thúc bạn. Nếu một đạo diễn không đặt mình vào bộ phim anh ta đang làm, không hướng được khán giả theo với câu chuyện và vấn đề anh ta đưa ra thì bộ phim chắc chắn thất bại! Hãy làm phim bằng cảm xúc mãnh liệt nhất và những suy nghĩ sâu sắc nhất của bạn!".

Ông đạo diễn của phim "Người Mỹ trầm lặng" sau 8 năm mới quay lại Việt Nam và không rõ trong mấy ngày Liên hoan phim, Phillip Noyce xem được bao nhiêu bộ phim truyện Việt Nam, nhưng có được lời khuyên trên, rành rành, ông chẩn đoán chính xác tài tình căn bệnh hiện tại của tình hình làm phim ở xứ mình.

Những lời khuyên của Phillip Noyce thật ra không có gì mới. Nó hầu như là bài học vỡ lòng của các học viên đạo diễn, biên kịch quay phim Khóa I của Điện ảnh Việt Nam, sau này trở thành những tên tuổi như Huy Thành, Nguyễn Văn Thông, Trần Vũ, Bùi Đình Hạc, Hồng Sến…

Những bộ phim truyện Việt Nam ra đời vào những năm 1960, 1970, 1980 – sau này được xếp chung vào cái túi "phim của thời kỳ bao cấp" – dù có mắc những căn bệnh sơ lược, giản đơn, minh họa chủ trương chính sách, yếu tố tuyên truyền lấn át yếu tố nghệ thuật đi chăng nữa, nhưng không thể chối cãi, chúng đều được làm bởi tâm huyết, sự trăn trở và những nghĩ suy sâu sắc của các tác giả.

Tuyệt nhiên, chúng không chịu áp lực của thị hiếu số đông và phép cộng trừ lỗ lãi. Chính vì thế, dù hay nhiều hoặc ít, những bộ phim thời ấy đều để lại dấu ấn, phong cách riêng rất rõ của tác giả. Phim của đạo diễn Hải Ninh thiên về chất sử thi hoành tráng. Phim của đạo diễn Trần Vũ nổi bật bởi chất thơ. Phim của đạo diễn Hồng Sến khỏe khoắn, táo bạo, phóng khoáng về phương diện tạo hình…

Cũng chính vì đặc điểm này, những bộ phim ấy không chỉ trở thành tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt Nam, mà chúng còn tạo nên nét riêng, rất khác biệt – ngay từ thuở ấy – với phim ảnh của Thái Lan, Indonesia, Philippines, Singapore…

Dấu hiệu của một nền điện ảnh đang tới hồi… "cáo chung"

Bước qua cơ chế thị trường, những bài học đầu đời cho tất cả những ai muốn làm nghệ thuật – như lời khuyên của đạo diễn Phillip Noyce với các đạo diễn trẻ Việt Nam – bỗng bị xem nhẹ, nếu không muốn nói là bị xếp xó. Người ta hô hoán lên phim nhất thiết phải có người xem, phim ra rạp nhất định phải có doanh thu…

Đành rằng phải trả lại thuộc tính hàng hóa cho sản phẩm phim ảnh. Đành rằng việc sản xuất phim phải dứt khỏi bầu sữa mẹ bao cấp và phải huy động được mọi nguồn tiến bạc và chất xám của xã hội. Nhưng từ đây, biến số lượng vé bán được, biến việc tìm kiếm doanh thu cao trở thành thước đo duy nhất mọi giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ của sản phẩm điện ảnh, quả là chúng ta đã phạm một sai lầm nghiêm trọng.

Sau thời kỳ "phim mỳ ăn liền", bước qua thời kỳ phim truyện truyền hình áp đảo phim nhựa, có cảm giác chúng ta càng lún sâu hơn nữa vào hố bùn lầm lạc này. Sự tính toán, trù liệu sở thích của người xem bây giờ chỉ bó gọn ở tính thất thường, đỏng đảnh "mau đói, chóng no" của lứa tuổi teen.

Tiến thêm nữa, sự đo đếm chất lượng phim ảnh bó hẹp vào yêu cầu "nhà đài" (tức đài truyền hình) khi công chiếu có thu được quảng cáo hay không? Từ sự đo đếm như vậy, thật đáng giật mình, nếu bạn xem phim truyện truyền hình hôm nay biết được rằng, tại TP Hồ Chí Minh vào thời điểm này, vốn liếng chi ra để làm một tập phim thời lượng chiếu là 45 phút sẻn so, chỉ còn 75 triệu( tính cả nhuận bút của đạo diễn, biên kịch, quay phim, diễn viên…), và thời gian để dàn diễn, ghi hình của 45 phút phim kia không được quá 1,5 ngày.

Từ thực trạng đau lòng ấy, cũng sẽ rất dễ hiểu một số điều không vui đã xảy ra ở Liên hoan phim Quốc tế Việt Nam vừa rồi. Vì sao, điện ảnh xứ mình tham gia Liên hoan phim chỉ có hai bộ  phim truyện "Trung úy" và "Long thành cầm giả ca"?

Bởi lẽ một Liên hoan phim Quốc tế không bao giờ chấp nhận chiếu phim truyền hình, mà ở nước mình thì phim truyện truyền hình từ lâu bỗng trở thành diện mạo đích thực của nền điện ảnh dân tộc. Còn bởi lẽ chẳng doanh nhân nào chịu bỏ ngót nghét cả chục tỷ để làm những bộ phim "qua mặt" người xem như vậy.

Vì sao các ngôi sao của chúng ta bước lên thảm đỏ thiếu tự tin, dè dặt, cứ "túm vào một chỗ"? Họ ăn mặc không sang trọng, họ chưa quen giao tiếp với người nước ngoài, nhiều anh chị em không thông thạo ngoại ngữ ư? Có thể có tất cả những nguyên nhân đó, nhưng nguyên cớ còn sâu sa hơn, nếu bạn bè quốc tế yêu cầu họ cho biết tên những bộ phim họ đã thủ vai, chẳng lẽ họ sẽ kể tên những bộ phim truyền hình làm ra, chỉ nhắm đánh đổi lấy quảng cáo thôi sao?

Kinh doanh bằng nghề làm phim là chuyện thường tình. Nhưng nếu việc làm phim nói riêng, sinh họat điện ảnh nói chung, hòantoàn bị giới làm ăn thao túng, còn những người nghệ sỹ điện ảnh tâm huyết, tài năng bị đẩy ra rìa thì đấy là dấu hiệu đích thực của một nền điện ảnh đang tới hồi "cáo chung".

Cám ơn đạo diễn Phillip Noyce đã giúp chúng ta nhớ lại những nguyên tắc cơ bản của việc làm phim nói riêng, của việc sáng tạo nghệ thuật nói chung.

Tô Hoàng – Theo TVN