Về lịch sử phát triển, các nhà nghiên cứu cho rằng, những con búp bê đầu tiên ở Nhật là hình nộm dùng trong các nghi lễ cầu an, xua đuổi bệnh tật. Các nhà khảo cổ đã khai quật được tại một di tích từng là dòng sông vào thời Nara, thế kỷ thứ 8 di chỉ gồm nhiều mảnh gỗ rời, khi ghép lại chúng tạo ra hình người. Theo giới khoa học, ngày xưa, người ta sử dụng những hình nộm như thế này thả trôi theo dòng sông để cầu nguyện thoát khỏi bệnh tật, tai ương.

Hiện nay, tại nhiều đền thờ Thần Đạo ở Nhật Bản, người ta vẫn còn thấy nghi lễ cầu an thả những mảnh giấy cắt hình người xuống sông suối. Trên mỗi mảnh giấy người ta ghi lời cầu nguyện cho điều xấu, tai ương cuốn theo dòng nước đi xa.

Đến thời Heian, loại búp bê có tên gọi Amagatsu ra đời, cấu tạo khá đơn giản. Khi mặc quần áo cho búp bê, nó trông giống con bù nhìn. Búp bê Amagatsu mở đầu cho bước chuyển tiếp từ hình nhân trong tín ngưỡng sang búp bê đồ chơi.

Búp bê Amagatsu trông giống như một con bù nhìn

Búp bê Hoko được may bằng vải thô màu trắng có độn gòn là thế hệ tiếp theo của búp bê Amagatsu. Búp bê có tay chân ngắn, thân mình dài, đặc biệt, tóc của nó không phải là những nét vẽ mà được trang trí bằng tóc thật.

Lúc bấy giờ, búp bê bằng vải là món đồ chơi phổ biến trong các gia đình quý tộc Heian có bé gái. Mỗi cô bé có thể sở hữu một hoặc nhiều búp bê tùy theo mức độ nuông chiều của cha mẹ chúng.

Đến thời Edo, nghệ thuật trang trí búp bê phát triển mạnh mẽ và là một trong những giai đoạn vàng son của văn hoá búp bê Nhật Bản. Cùng với xu thế đó thì nhiều con búp bê được thiết kế cầu kỳ, đắt tiền cũng ra đời. Chúng là những con búp bê Ichimatsu. Trẻ con ngày xưa rất thích loại búp bê này vì chúng có đường nét rất đẹp trên gương mặt, mắt của búp bê được làm từ thủy tinh.

Búp bê Ichimatsu có gương mặt đẹp, mắt được làm từ thủy tinh

Một loại búp bê khác cũng rất nổi tiếng và được yêu thích vào thời Edo, tên của nó là Bunraku. Búp bê Bunraku được sử dụng trong loại hình sân khấu truyền thống hay còn gọi là kịch rối Bunraku. Búp bê Bunraku có chiều cao khoảng 1,5 mét. Với kích thước to lớn đó nên mỗi con búp bê phải cần đến 3 người điều khiển. 

Búp bê Bunraku được sử dụng trong kịch rối 

Gần đây, thị trường Nhật Bản đã có sự thay đổi, búp bê hiện đại dần lấn át búp bê truyền thống.

Khu Akihabara là nơi kinh doanh búp bê nổi tiếng và nhộn nhịp nhất ở thủ đô Tokyo. Số lượng người mua búp bê tại đây không ngừng gia tăng trong những năm qua. Đến Akihabara, khách hàng như lạc vào thế giới của búp bê, đặc biệt, ở đây chỉ bán những loại búp bê nữ trẻ trung, hiện đại.

Bên cạnh những con búp bê hoàn chỉnh, các bộ phận rời như khuôn mặt hay mắt của búp bê cũng được bày bán. Nhà sản xuất đã tinh ý nắm bắt được sở thích của khách hàng muốn tự do sáng tạo vẻ ngoài của búp bê nên họ sản xuất nhiều bộ phận rời để khách hàng thỏa mãn sở thích đó.

Khu kinh doanh búp bê Akihabara đã có mặt trên thị trường cách đây khoảng 10 năm. Đến nay, sức hút của nó vẫn không hề thay đổi so với thời kỳ đầu.

Thanh Tâm