Món ăn Việt Nam độc đáo hiện chưa được nhiều người nước ngoài ưa thích là nem. Cũng như giò lụa, thịt heo làm nem phải rất tươi, bằng không, nem sẽ hư hoặc không ngon. Nem được làm bằng thịt heo bóp thính, để lâu thành chua. Nếu chưa chua thì gọi là chạo. Nem thường được gói với lá ổi hay lá vông, có tác dụng thấm nước để thịt khô và thơm. Vì vậy, nem ngon luôn được bảo đảm an toàn. Trong nem, có nơi còn cho vào tép ỏi hay hạt tiêu hoặc ớt. Người Việt Nam cho rằng nem tính lạnh (âm) nên cần cho thêm chất nóng (dương) như tỏi, ớt, hạt tiêu để làm cân bằng. Tỏi là chất tiêu thực, chống trực trùng. Gà toi được người ưa dùng nước tỏi cho uống, gà hết bệnh dịch.

Tré là loại nem biến dạng, làm bằng thịt heo, có cả thịt mỡ, thịt bò và nhiều gia vị hơn như mè, sả, tỏi, ớt… có thể nướng hoặc cuốn với rau sống, rau thơm.

Gỏi gà

Món ăn Việt Nam độc đáo còn là món nộm (miền Bắc), gỏi (miền Nam). Đây là loại hình món ăn rất đa dạng, phong phú. Rau là chủ yếu, trộn với thịt, tôm. Có thể là rau luộc chín như rau muống, giá hay trần tái như rau cần hay sống như dưa leo, cà rốt, ngó sen, bắp chuối, rêu đá, rau câu, hành tây. Thịt có thể là thịt tai heo, thịt ba chỉ, chân bò, thịt bò, gà cùng với tôm bóc vỏ rồi luộc. Nộm, gỏi luôn được trộn chua bằng chanh hay giấm, khế, bùi với lạc, mè giã nhỏ hay thính gạo rang và thêm một số gia vị khác. Nộm, gỏi là món rất dễ ăn, mang tính tổng hợp cao, gồm nhiều chất, nhiều vị. Nếu thịt nhiều, rau ít thì là món tái như món tái bò, tái dê, tái heo…

Món ăn Việt Nam độc đáo còn là món cuộn. Cuộn rất đa dạng, phong phú. Có thể dùng củ hành có lá luộc để cuộn hay bánh ướt cuốn hoặc dùng bánh tráng để cuốn. Nhân có thể là tôm, trứng tráng mỏng, thịt bò (nhúng, nướng), thịt heo, cá lóc hoặc nem chua… cùng với rau sống, rau thơm, dưa leo, chuối chát, khế chua, dứa… Mỗi loại cuộn có hương vị riêng, chấm với thứ nước chấm riêng, có thể là mắm pha, mắm nêm, tương…

Các nước Đông Nam Á như Thái Lan, Philippines chỉ có các loại bánh tráng để làm chả giò chứ không có loại mỏng để ăn sống như nước ta. Rau sống đối với các nước ngoài chỉ dùng như một món rau phụ thêm trong bữa ăn chứ không phải là một phần chính của riêng một món ăn như ta. Riêng rau, giá sống các nước Nhật, Thái, Philippines cũng đều dùng.

Món ăn Việt Nam độc đáo cũng còn là các loại nấu đa dạng, cũng tổng hợp nhiều chất. Đặc sắc nhất là món phở (Bắc), bún bò giò heo (Huế), bánh canh và các loại canh. Chỉ có riêng dân Việt Nam là dân rất hiếm trên thế giới dùng canh để chan vào cơm chứ không như các nước khác, món súp ăn riêng, hoặc bẻ nhỏ bánh mỳ, bánh chá-quẩy… vào súp. Riêng canh chua thì Thái cũng tương tự dùng giá, dứa, cà chua, cá như ta, song dùng lá sả làm gia vị chính.

Các loại bánh gai, bánh rợm, bánh ít, bánh xu xê, bánh cốm, bánh quế… cũng đều là món ăn độc đáo, không có nước nào có. Riêng bánh dày thì Trung Quốc, Nhật cũng có. Tại Nhật, bánh dày chỉ dùng vào dịp lễ, thường có ba lớp bánh (thiên, địa, nhân), còn bánh chưng thì không thấy có.

Món kho, rim thì miền Trung nổi tiếng ngon là món rim tôm thịt và miền Nam nổi tiếng là món cá kho tộ, đặc biệt ta dùng nước mắm để nêm. Nước Nhật dùng nước tương để kho chứ không dùng nước mắm như ta.

Việt Nam có hàng ngàn món ăn từ tiệc cỗ, ăn quà đến cơm gia đình và còn nhiều món độc đáo nữa.

Riêng về thức uống, người Việt ít sáng tạo. Ngoài ăn trầu, hút thuốc lào, người Việt nấu rượu đế. Làm rượu nếp than, nếp cái, làm rượu thuốc ngâm rắn, tắc kè và rất ưa các loại nước trái cây như chanh muối, chanh tươi, cam, quất, mãng cầu xiêm, cà chua… hoặc nước sữa đậu nành, nước dừa cũng được ưa dùng.

Chúng ta là những người may mắn đang sống ở những năm bản lề, những năm cuối cùng của thế kỷ cuối cùng của thiên niên kỷ thứ II sau Công nguyên, sắp bước sang những năm đầu trong thế kỷ đầu tiên của thiên niên kỷ thứ III sau Công nguyên. Thật chưa từng có trong hàng ngàn năm nay, những người muốn xây dựng một nền văn hóa dân tộc lại có điều kiện thuận lợi như hiện nay. “Dĩ thực vi tiên”, xây dựng một nền văn hóa ăn uống hay thực đạo Việt Nam là một trách nhiệm nặng nề, song cũng đầy vinh quang của những người Việt Nam quan tâm đến việc xây dựng một nền văn hóa dân tộc. Điều mà chúng ta làm không những lợi cho văn hóa Việt Nam,mà còn đem lợi cho phát triển kinh tế du lịch, góp phần to lớn phát triển đất nước. Mai đây, hàng triệu du khách đến Việt Nam không phải chỉ để tham quan cảnh đẹp, mà còn đến thưởng thức những món ăn độc đáo Việt Nam, văn hóa ăn uống Việt Nam.

Hãn Nguyên Nguyễn Nhã – T/c Xưa nay, 1999