Lúa gạo là mặt hàng chính trong xuất khẩu nông sản của nước ta, tuy nhiên thời gian qua luôn bất ổn về giá cả, thị trường,  cũng như diễn biến phức tạp của thời tiết đã khiến nong dân gặp nhiều khó khăn, lợi nhuận thu về chưa tương xứng với công sức bỏ ra. Đặc biệt , bài toán mâu thuẩn giữa giá cả và sản lượng vẫn còn  tồn tại suốt thời gian dài. Giải quyết vấn đề này như thế nào nhằm nâng cao giá trị hạt gạo, là chủ đề chính mà các nhà khoa học, doanh nghiệp và bà con nông dân đang hướng đến tại Lễ hội lúa gạo VN lần thứ 2- năm 2011 tại  Sóc Trăng.

            Hiện nay  lúa gạo là sản phẩm không thể thiếu trong đời sống của người VN và còn là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của cả nước nói chung và  ĐBSCL nói  riêng.  Sản xuất  và kinh doanh lúa gạo đóng vai trò quan trọng trong nền phát tiển kinh tế nông nghiệp  và nông thôn VN .  Trong gần 3 thập kỷ qua nhờ đổi mới cơ chế quản lý, mà VN đã dạt được những thành tựu lớn trong sản xuất  lúa gạo, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước;  mà hàng năm còn tham gia  xuất khẩu với kim ngạch đáng kể , đóng góp không nhỏ cho ngân sách quốc gia. Việt nam nhiều năm liền được xếp vào nhóm các nước dẫn đầu về xuất khẩu gạo và luôn hoàn thành tốt  nhiệm vụ bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và quốc tế.

            Chỉ tính riêng vùng ĐBSCL sản lượng lúa gạo  mỗi năm đã vượt 19 triệu tấn và đóng góp trên  90% lượng gạo xuất khẩu cả nước, góp phần đưa Việt nam thành một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Lẽ ra với những lợi thế đó nông dân vùng đất  này phải có cuộc sống khá sung túc. Nhưng  thực tế hoàn toàn trái ngược lai, cuộc sống của người nông dân nơi đây vẫn còn lam lũ và gặp nhiều khó khăn. So với tiềm năng, thì  kinh tế nông nghiệp, nhất là cây lúa phát triển chưa tương xứng;  người  nông dân trực tiếp sản xuất ra hạt lúa với sản lượng nhiều, nhưng lại không quyết định được giá cả, mà hoàn toàn phụ thuộc vào thị trường. 

             Hiện nay mặc dù quá trình đô thị hóa đang phát triển mạnh, nhưng VN vẫn là nước nông nghiệp, mà sản xuất chủ yếu vẫn là lúa gạo. Năng suất sản lượng lương thực mỗi năm đều tăng trên 1 triệu tấn. Về xuất khẩu gạo cũng tương tự tăng cả triệu tấn/ năm. Gạo VN đã được xuất khẩu sang 120 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm 15% thị phần gạo toàn cầu . Tuy nhiên  điệp  khúc được mùa mất giá mấy năm nay vẫn cứ tiếp tục diễn ra. Nhiều lúc  lúa gạo sản xuất ra bán giá thấp , làm cho đời sống và thu nhập của người  trồng lúa chưa  thật sự  ổn định.

           VN sản xuất và xuất khẩu  lúa gạo với số lượng  khá nhiều chỉ đứng sau Thái lan, nhưng lại thu về một lợi nhuận thấp, do chất lượng còn yếu kém, giá thành sản xuất cao và sức cạnh tranh kém . Ngoài ra việc giới thiệu tiềm năng về thế mạnh về xuất lúa gạo VN ra thế giới  chưa nhiều. Mặc khác vấn đề xây dựng thương hiệu cho lúa gạo VN đến  nay hầu như chưa có thương hiệu gạo quốc gia, vì thế khi đưa ra thị trường xuất khẩu sẽ gặp không ít khó khăn.

          Trong năm 2011,  tính dến nay  tháng 10  VN đã ký hợp đồng xuất khẩu  được 7 triệu tấn, tăng gần 1,2 triệu tấn so với cùng kỳ năm trước; nhưng trên thực đã giao cho  các đối tác 6,2 triệu tấn gạo , đạt trị giá trên 3 tỷ USD, tăng  23% về giá trị so với cùng kỳ . Giá xuất khẩu bình quân trên 482 USD/ tấn . Theo Hiệp hội lương thực VN, trong thời gian tới  xuất khẩu gạo có nhiều tín hiệu khả quan  vì các thị trường truyền thống vẫn có nhu cầu . Tuy nhiên thị trường gạo thế giới sẽ diễn biến phức tạp, vì thương mại toàn cầu được các tổ chức  thế  giới  dự báo giảm.

           VN bắt đầu xuất khẩu gạo từ năm 1989 và đến nay đã đứng hàng thứ 2 trên thế giới , trong đó có 90%  sản lượng gạo xuất khẩu có nguồn gốc từ ĐBSCL. Trong 21 năm qua nước ta đã xuất khẩu hơn 76 triệu 500 ngàn tấn gạo, đem ngoại tệ về cho đất nước trị giá gần 22 tỷ USD . Tuy nhiên trên thực tế  khả năng cạnh tranh của hạt gạo VN vẫn còn thấp, do chất lượng và giá thành còn cao . Gạo VN chưa có thương hiệu trên thị trường quốc tế . Do đó nâng cao giá trị hạt gạo Việt đang là công việc cần làm ngay  và phải có sự đầu tư  đúng mức. 

            Ngành sản xuất và chế biến lúa gạo VN  đã đạt được những thành quả lớn về số lượng và đang biến đổi tích cực về chất lượng . Tuy nhiên nhiều năm qua qui trình làm ra hạt gạo của VN  còn nhiều yếu  tố may rủi,  do thị trường quyết định; công tác dự báo, định hướng sản xuất chưa thật sự chuyên nghiệp . Tất cả đang cần có những điều chỉnh, cải tiến hợp lý nhằm đưa hạt gạo Việt xác lập giá trị cao hơn và đi xa hơn nữa trên thị trường thế giới.

          Quốc Chiến