Theo Luật phòng chống tác hại thuốc lá thì từ đầu tháng 5/ 2013 trên nhãn bao bì thuốc lá sẽ phải in hình cảnh báo sức khỏe. Điều này  được áp dụng cả thuốc lá sản xuất trong nước và nhập khẩu để tiêu thụ tại Việt Nam. Việc cảnh báo bằng hình ảnh trên vỏ bao thuốc lá mục đích là nhằm tác động đến trực quan người hút và người có ý định hút. Tuy nhiên, để tạo được sự chuyển biến về nhận thức này cần sự quyết tâm từ nhiều phía và tác động cả cộng đồng.

Tuy là một nước nhiệt đới với khí hậu nóng ẩm , nhưng Việt Nam lại là quốc gia có tỷ lệ hút thuốc lá cao với 47% nam giới và 1,4% nữ giới. Còn xét trên độ tuổi thì có gần 24% người trưởng thành đang hút thuốc lá. Tuổi bắt đầu hút thuốc trung bình ở nam là 19 tuổi. Điều này đã đưa nước ta trở thành một trong những nước có tỷ lệ nam giới hút thuốc lá cao nhất thế giới với 15 triệu người hút thuốc lá. Có nhiều nguyên nhân để người ta tìm đến thuốc lá, trong đó có nguyên nhân tâm lý về giải tỏa căng thẳng từ trong cuộc sống.

Hút thuốc lá lâu dài là nguyên nhân gây ra nhiều căn bệnh khác nhau. Theo thống kê của cơ quan chức năng thì mỗi năm nước ta có khoảng 40 ngàn người tử vong do có bệnh liên quan đến thuốc lá.

Các bệnh liên quan đến thuốc lá rất nhiều, tùy mức độ mà gây ra nhiều loại bệnh như: đột quỵ, bệnh mạch vành, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính hay ung thư phổi, v.v… Ngành y tế cảnh báo nếu không thực hiện ngay các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá hiệu quả, con số này sẽ tăng lên thành 70 ngàn ca/ năm vào năm 2030. Riêng tỉnh Vĩnh Long tỷ lệ nam giới hút thuốc lá rất cao với 50%, còn nữ giới là 1%. Số người bệnh điều trị tại Bệnh viện đa khoa tỉnh cũng tăng lên từng năm. 

Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá đã được ban hành từ tháng 6/ 2012. Như vậy, đến tháng 5/ 2013, người dân, doanh nghiệp và các cơ quan thực thi pháp luật có gần 1 năm để chuẩn bị.Theo thông tư 05 được liên bộ Y tế, Công thương ban hành thì trên mỗi vỏ bao thuốc lá, các công ty sản xuất phải in hình ảnh cảnh báo các nguy hại đến sức khỏe với diện tích tối thiểu 50% bề mặt trước và sau. Theo đó, có 6 hình ảnh cảnh báo về những bệnh do thuốc lá gây ra, là: hút thuốc gây hôi miệng và hỏng răng; gây ung thư phổi; ung thư họng, thanh quản; thuốc lá rất có hại cho thai nhi và trẻ nhỏ; gây bệnh tim mạch ; hút thuốc dẫn đến cái chết từ từ và đau đớn. 

Các nhà máy thuốc lá đang triển khai việc in lên bao bì nội dung cảnh báo này. Theo qui định thì hình ảnh cảnh báo phải được thay đổi định kỳ hai năm/ lần. Mỗi nhãn hiệu thuốc lá sẽ in kèm một hình ảnh khác nhau. Trên gói thuốc phải có thông tin chi tiết về ngày sản xuất và hạn sử dụng thay vì chỉ có ngày sản xuất như trước đây. Các nhà nghiên cứu cho rằng việc in hình ảnh cảnh báo sức khỏe với diện tích lớn 50% vỏ bao có thể giúp tránh được nhiều ca tử vong sớm do thuốc lá gây ra trong 10 năm tới.

Tuy nhiên, việc bắt buộc in hình cảnh báo trên những bao thuốc lá có độ trễ, mà hạn cuối cùng là tháng 8/ 2013 đối với thuốc lá bao mềm và tháng 12/ 2013 với loại bao bì cứng. 

Những hình ảnh rùng rợn về tác hại của thuốc lá in trên vỏ bao thuốc lá đã có nhiều nước áp dụng trước đây, như: Thái Lan, Singapore, v.v… Mục đích là gây tác động lên ý thức những người đang hút thuốc và giảm sức lôi cuốn của thuốc lá đối với những người đang có ý định hút thuốc, nhất là đối với lứa tuổi thanh thiếu niên. Từ những hình ảnh cảnh báo, những người đang hút thuốc, người dự định hút và người thân sẽ nhận thức tốt hơn về sự độc hại của thuốc lá gây ra. 

Theo luật định thì hút thuốc lá nơi công cộng là hành vi bị cấm. Trong đó có các khu vực cấm hút hoàn toàn, cả trong nhà và khu vực bên ngoài, như: cơ sở y tế; cơ sở giáo dục; cơ sở chăm sóc, nuôi dưỡng, vui chơi, giải trí dành riêng cho trẻ em; cơ sở hoặc khu vực có nguy cơ cháy, nổ cao. Riêng các trường đại học, cao đẳng, học viện chỉ cấm hút trong nhà. Tuy nhiên, cho đến nay, khi Luật phòng chống tác hại thuốc lá có hiệu lực, vẫn rất dễ bắt gặp những hình ảnh hút thuốc lá ngay trong bệnh viện và nhiều nơi công cộng khác hầu như vẫn chưa có sự chuyển biến gì so với trước. 

Tuy nhiên, có những địa điểm luật cũng chỉ cấm hút thuốc trong nhà, gồm: nơi công cộng và nơi làm việc. Những địa điểm này phải được thiết lập khu vực dành riêng cho hút thuốc với điều kiện có không gian và thông khí riêng. Hiện một số doanh nghiệp, cửa hàng đã bố trí riêng nơi dành cho người hút thuốc. Việc phân chia khu vực dành riêng cho người hút thuốc nhằm giảm thiểu tình trạng hút thuốc thụ động, tức người ngửi khói thuốc. Theo ngành y tế thì khói thuốc chứa hơn 4 ngàn hóa chất, trong đó có hơn 200 loại độc hại và các chất gây nghiện, đặc biệt là nicotine. Khi hít vào phổi thì khói thuốc làm giảm hệ thống miễn dịch và gây viêm đường hô hấp. Trẻ em, phụ nữ, người già đặc biệt nhạy cảm với khói thuốc. Theo ước tính tại Việt Nam, có tới 70% trẻ dưới 5 tuổi bị phơi nhiễm với khói thuốc lá thụ động.

Hiện thuốc lá là mặt hàng kinh doanh có điều kiện và giấy chứng nhận kinh doanh có điều kiện chỉ được cấp lại sau 5 năm. Luật phòng chống tác hại thuốc lá cũng qui định tất cả điểm bán thuốc lá không phân biệt lớn nhỏ đều phải có giấy phép. Ngoài ra, luật cũng cấm người chưa đủ 18 tuổi mua thuốc lá; cấm người kinh doanh bán thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi. Tuy vậy, thuốc lá hiện vẫn bán tràn lan như một món hàng tạp hóa mà ngành chức năng gặp nhiều khó khăn trong xử phạt vi phạm. 

Kể từ đầu năm 2010, khi Quyết định 1315 của Thủ tướng Chính phủ về cấm hút thuốc lá tại nơi công cộng có hiệu lực, chế tài xử phạt chưa phát huy hiệu quả. Luật phòng chống tác hại thuốc lá có hiệu lực từ tháng 5 này ngoài việc tăng cao mức chế tài xử phạt thì việc in hình cảnh báo là giải pháp tích cực nhằm tác động đến cộng đồng. 

Việc xử phạt là cần thiết để thực thi pháp luật và hơn hết là giúp người dân có ý thức tự bảo vệ sức khỏe cho bản thân mình. Tuy nhiên, công tác tuyên truyền được xem là quan trọng nhất. Do vậy, truyền thông tác hại của thuốc lá cần được các ngành chức năng tập trung mạnh mẽ hơn trong những tháng đầu tiên. Thông điệp đó cũng cần được nhắc lại định kỳ. Đối tượng mà Chương trình phòng chống tác hại thuốc lá tập trung chú ý vẫn là giới trẻ và những người đang có ý định hút thuốc. Bởi lẽ cai nghiện cho người đã hút thuốc nhiều năm sẽ tốn kém và không đạt hiệu quả hơn so với việc ngăn ngừa hành vi hút thuốc ở thanh thiếu niên và những người trẻ tuổi.

Quốc Dũng