Tại Nhật, có một trò chơi đoán mùi hương rất thú vị gọi là “Gen-ji ko”. Mỗi câu trả lời của trò chơi này tương ứng với tên của một chương trong “Truyện kể Gen-ji” – một tác phẩm văn học cổ điển Nhật Bản ra đời vào thời Heian.

Gen-ji ko là một trò chơi đoán mùi hương rất thú vị

Trong “Gen-ji ko”, người quản trò chuẩn bị 5 chén hương trầm, trong đó, mùi hương của chúng có cái giống nhau, có cái khác nhau hoặc giống và khác nhau hoàn toàn. Người chơi lần lượt nghe qua từng mùi hương, sau đó dùng hồi ức của khứu giác để trả lời mùi hương thứ mấy trong số đó giống nhau và khác nhau. Câu trả lời được viết trên giấy bằng 5 vạch thẳng đứng. Mùi hương nào giống nhau sẽ được liên kết với nhau bằng một vạch ngang ở trên đỉnh của 5 vạch thẳng. Nếu khác nhau thì không có liên kết.

Trong “Gen-ji ko” có tất cả 52 đáp án, mỗi đáp án tương đương với mỗi tựa đề của 52 trong số 54 chương của Truyện kể Genji.

Tên của 54 chương trong Truyện kể Genji

Ngày xưa, Gen-ji ko được đánh giá là trò tiêu khiển thú vị trong thế giới văn hóa cung đình của Nhật Bản. Hiện nay, trò chơi này vẫn được gìn giữ và phát triển trong xã hội hiện đại Nhật Bản.

Thói quen dùng hương trầm đã xuất hiện tại Nhật vào thế kỉ thứ XI, cùng thời điểm đạo Phật truyền bá đến quốc gia này. Khi mới du nhập vào Nhật, hương trầm chỉ được sử dụng trong các nghi thức của Thần đạo và Phật giáo.

Đến thế kỉ thứ IX, vào thời Heian, trầm hương đã vượt ra khỏi khuôn khổ của tôn giáo và trở thành hương liệu rất được ưa chuộng vì mùi thơm thanh nhã. Hương trầm nhanh chóng được sử dụng rộng rãi trong giới quí tộc.

Ne-ri-ko – một loại hương có dạng viên

Loại hương được dùng chủ yếu lúc bấy giờ là Ne-ri-ko – một loại hương có dạng viên, được pha chế từ trầm hương trộn với mật ong hoặc một số phụ liệu khác. Giới quí tộc thời Heian rất thích đốt trầm trong nhà hoặc thư phòng để giúp tinh thần minh mẫn, tạo không gian thơm dịu và để hương thơm quyện vào y phục.

Túi trầm hương

Từ sau thế kỉ XIII, việc sử dụng Ne-ri-ko không còn thịnh hành, người Nhật chuyển sang dùng những mảnh gỗ trầm hương nguyên chất vì thích hương thơm tự nhiên của nó.

Cuối thời Mu-ro-ma-chi, khoảng thế kỉ XVI, hai nhà văn hóa lúc bấy giờ là San-jo-ni-shi Sa-ne-ta-ka và Shi-no So-shin đã tập trung phát triển một loại hình văn hóa mới gọi là Hương đạo.

Hương đạo không đơn thuần là nghệ thuật thưởng thức hương trầm, mà nó là sự kết hợp của thế giới thơ ca và văn học Nhật Bản. Sau khi nghe qua mùi hương, những người tham dự một buổi hương đạo sẽ phân định xuất xứ, lai lịch, đặc tính của từng loại trầm được dùng. Ngoài khả năng thưởng thức hương trầm, họ còn có kiến thức văn hoá và khả năng cảm thụ cái đẹp.

Mỗi lần trầm được xông lên, người tham dự phải làm một vế thơ tán thưởng mùi hương

Trong buổi hương đạo, trầm sẽ được xông lên hết loại này đến loại khác, giống như những vế khác nhau trong một bài thơ liên ca của Nhật Bản. Mỗi lần trầm được xông lên, người tham dự phải làm một vế thơ tán thưởng mùi hương, đồng thời phải nhắc đúng tên loại trầm vừa đốt. Sau buổi hương đạo, người ta sẽ có một bài thơ liên ca nhiều vế về các mùi hương trầm.

Đến thế kỉ XVII, vào thời Edo, Hương đạo phát triển mạnh mẽ trong xã hội Nhật Bản. Để phục vụ nhu cầu giải trí tinh thần này, người ta bắt đầu chế tạo nhiều vật dụng có liên quan đến Hương đạo. Đó là sự ra đời của những chiếc chén đốt trầm, những chiếc hộp đựng bằng sơn mài hay mạ vàng cùng với kỹ thuật chạm khắc, trang trí hoa văn cầu kì.

Những chiếc chén đốt trầm, những chiếc hộp đựng bằng sơn mài hay mạ vàng được chạm trổ tinh tế

Nhiều trường phái Hương đạo khác nhau cũng lần lượt xuất hiện và Hương đạo trở nên phổ biến trong dân chúng. Thời điểm này được đánh giá là giai đoạn hoàng kim của Hương đạo.

Gần đây, các lớp học Hương đạo được mở ra ở nhiều nơi trên khắp nước Nhật. Các đại hội Hương đạo toàn quốc cũng được tổ chức. Văn hóa thưởng thức mùi hương phong nhã này đang dần thịnh hành trở lại xã hội Nhật Bản.

Hiện nay, Hương đạo có hai trường phái chính, trong đó trường phái Shi-no có lịch sử tồn tại liên tục trong 500 năm qua. Cùng với Gen-ji ko, Mei-ko a-wa-se là trò chơi đoán hương trầm truyền thống của phái Hương đạo Shi-no. Mei-ko a-wa-se là cuộc tranh tài dành cho những người có kiến thức sâu về Hương đạo. Trong trò chơi này, người tham dự sẽ phán đoán khí chất tốt của mùi hương được đốt lên từ loại trầm hảo hạng và sau đó làm thơ có liên quan đến hương thơm đó.

Hương đạo vừa phản ánh chiều sâu văn hoá của người thưởng thức, vừa thể hiện vẻ đẹp huyền ảo của hương trầm. Hương đạo cũng là phương tiện diễn tả nhiều chủ đề văn học khác nhau. Những yếu tố đó đã tạo nên sự hấp dẫn và độc đáo cho nghệ thuật Hương đạo Nhật Bản – một nghệ thuật không có ở bất kì một quốc gia, dân tộc nào khác trên thế giới.

Thanh Tâm